200 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Το θαύμα του 21. Η παράδοση της φυλής και η παιδεία του έθνους
Γράφει ο Υπτγος ε.α. Γεώργιος Γκορέζης*
e-mail : ggorezis@yahoo.gr
Web : ggore.wordpress.com
Ο βίος της ελληνικής φυλής, η οποία ανεβαίνει υπερήφανα τις χιλιετηρίδες με συνοχή αδιάπτωτο και αναλλοίωτο πνεύμα, είναι αυτός καθ’ εαυτός ένα θαύμα. Είναι θαύμα η εγκατάσταση του αρίστου συστήματος των αποικιών. Θαύμα η εξαίσια άνθηση των Αθηνών, που τόσο αρμονικά ανέπτυξε όλη τη σοφία, τη τέχνη και την αρετή, ώστε να είναι σήμερα ο κανόνας ζωής όλων των λαών της γης. Θαύματα οι Μαραθώνες και οι Σαλαμίνες. Θαύμα η εξόρμηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Θαύμα η επιβίωση και αναγέννηση στη Ρώμη. Θαύμα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ο θρίαμβος του ελληνικού πνεύματος υπό το ένδυμα της νέας πίστεως. Θαύμα η επανάσταση του 21.
Πρώτιστος παράγοντας του θαύματος του 21 είναι η υψηλή και αείζωος παράδοση της φυλής. Που υπήρξε πάντα για τους Έλληνες ζώσα δύναμη, ζυμωμένη με τα κύτταρα των ελλήνων, κυκλοφορούσα στο αίμα τους, και συχνά, σε πολλούς, ανεπίγνωστος. Διότι την ηθική συνείδηση του έθνους δεν αποτελούν μόνο η συνείδηση της ιστορίας του, αλλά και οι κληρονομημένες υποσυνείδητες τάσεις, προ πάντων αυτές, που φαίνονται σαν αγνοούμενες, αλλά αιφνιδίως αφυπνίζονται και καταπλήσσουν ακόμα και τον ίδιο το φορέα τους.
Το έθνος στο 21 βρήκε όλη τη δύναμη του μέσα στις παραδόσεις του. Δεν συμβουλεύτηκε διαπρεπείς διπλωμάτες, όπως ο Καποδίστριας. Δεν ερώτησε μεγάλους σοφούς, ως ο Κοραής. Οι φιλικοί ήταν άνθρωποι απλοί. Τα τέκνα της Ελλάδος, όταν επαναστάτησαν, είχαν ολίγα όπλα, ολίγους πόρους. Είχαν όμως μέγα εφόδιο, την υπερηφάνεια της καταγωγής τους, όπως την είχε σφυρηλατήσει επί μακρούς αιώνες η παράδοση του έθνους.
Ο αγών της παλιγγενεσίας δεν άρχισε το 1821, όπως συνηθίζεται να λέγεται, αλλ’ ευθύς μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Αν αξιοθαύμαστος είναι ο επί του πεδίου της μάχης αγών, όχι μικρότερου θαυμασμού είναι ο κρυφός αλλ’ επίσης ηρωικός αγών , τον οποίο διεξήγαγε το έθνος από το 1453 μέχρι το 1821. Και ο αρματολός, ο κλέφτης, ο ναυτίλος, ο κληρικός, ο διδάσκαλος, ο λόγιος, ο έμπορος, η ηρωική μητέρα, ο βασανισμένος ραγιάς, όλοι είναι παράγοντες άμεσοι ή έμμεσοι , οι οποίοι συνετέλεσαν να διατηρηθεί άσβεστη η ελληνική συνείδηση και να διαμορφωθεί το εθνικό συναίσθημα, χωρίς το οποίο ήταν αδύνατο να προκύψει το 21.
Επί τέσσαρες ολόκληρους αιώνες διεξάγει το δύσμοιρο, αλλά γενναίο έθνος τον σκληρότατο αγώνα κατά του κατακτητή, ενώ τα άτομα βασανίζονται και θανατoύνται, οι κώμαι και τα χωρία δηούνται και πυρπολούνται, τα ιερά του συλούνται, τα αγαθά του δημεύονται. Και διεξάγει τον αγώνα αυτό οδηγούμενο μόνο από τον πόθο για την ελευθερία. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου δύο σχεδόν αμαθείς έμποροι, ο Σκουφάς και ο Ξάνθος , συνέλαβαν την ιδέα της Φιλικής Εταιρίας, που έδωσε στον διάχυτο πόθο της ελευθερίας τη μορφή πανελληνίου συνωμοσίας.
Καταλυτική ήταν η συμβολή σε αυτό της παιδείας. Η από των μέσων του 18ου αιώνος αλματώδης διάδοση της ελληνικής παιδείας παρασκεύασε νέα γενεά στον ελληνικό λαό, με φρόνημα υψωμένο και πόθους σαφείς, και αυτό αποδεικνύεται από την ταχύτητα με την οποία διαδόθηκε η Φιλική Εταιρία. Ο Αδαµάντιος Κοραής προσπάθησε να διαδοθεί στο γένος η παιδεία. Η παιδεία όχι µόνο της κεφαλής, αλλά και της καρδίας, του στήθους, όπως έλεγε. Αυτή η παιδεία τόνωσε τη συνείδηση των ιερών υποχρεώσεων, και χάλκευσε τα πνευµατικά όπλα µε τα οποία εθραύσθησαν τα δεσµά της δουλείας. Εις αυτήν οφείλεται η διάσωση του πατριωτισµού, της θρησκείας και της γλώσσας, η προσήλωση στις πατρώες παραδόσεις. Σ’ αυτήν οφείλεται το ιερό εκείνο συναίσθηµα που δηµιούργησε το Σούλι, το Δραγατσάνι, τα Ψαρά, και γέννησε τους ήρωες του 21, οι οποίοι, αν και εστερούντο µορφώσεως, ασυνείδητα ανέπνεαν τον πνευµατικό αέρα, και καθοδηγούντο από τις παραδόσεις του έθνους.
Βεβαίως, οι ένδοξοι ήρωες ήσαν άγευστοι υψηλής παιδείας, είχαν όμως ανατραφεί εν μέσω του από της παιδείας και της εκκλησίας απαυγάζοντος ανεσπέρου φωτός, εν μέσω των θρησκευτικών και εθνικών παραδόσεων. Εξ’ αυτών ενεπνέοντο, και υπ’ αυτών εκινούντο στον υπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνα. Με τον τρόπο αυτό προελήφθη η αφομοίωση των δουλωθέντων ελλήνων, διασώθηκε η θρησκεία και οι παραδόσεις τους, η γλώσσα και η εθνική συνείδηση, πράγμα που αποτελεί ένα από τα θαυμασιώτερα γεγονότα της Ελληνικής ιστορίας.
Τα χρόνια εκείνα, διέλαµψε, όσο και στην εποχή του Μαραθώνα, όσο και την εποχή του Διγενή Ακρίτα, η εθνική µας αρετή. Έντονα προβλήθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά της. Ακαταγώνιστη αποδείχθηκε η δύναµη της. Και το µέγα θαύµα είναι ότι η προαιώνια και αστείρευτη αυτή αρετή δεν εξόπλισε ψυχικά µόνο τους λίγους και τους διαλεχτούς. Αλλά και τους πολλούς και τους ταπεινούς.
Η ιστορία δημιουργεί τους ήρωες. Οι έλληνες ήρωες όμως δεν χρησιμοποιούν μόνο το απαραίτητο ξίφος. Ρομφαία υπήρξε πάντα το πνεύμα. Χωρίς αυτό η σωματική ανδρεία των ολίγων δεν θα μπορούσε να νικήσει τις υπέρτερες στρατιές των πολλών. Χωρίς αυτό δεν θα υπήρχαν Μαραθώνες, Θερμοπύλες. Άπειρα παραδείγματα µας αποδεικνύουν ότι στην απλοϊκή ψυχή του Κ. Τζαβέλα, του Μάρκου Μπότσαρη, του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και των άλλων αγωνιστών του 21 υπήρχε µεγάλη και υψηλή η ιδέα του Ελληνικού πνεύµατος. Ήταν αυτή που ενέπνεε στον αγώνα το αίσθηµα της υπεροχής έναντι του κατακτητή. Αόριστος και ασαφής, αλλά πάντοτε µεγάλη ήταν σ’ αυτούς εµφυτευµένη η ιδέα του Ελληνικού φρονήµατος. «Σταθείτε Πέρσες να πολεµήσουµε», φώναζαν οι οπλαρχηγοί στους Τούρκους, όταν οι τελευταίοι πανικόβλητοι ετρέποντο σε φυγή. Η καταφρόνηση του θανάτου υπαγόρευε στον Καραϊσκάκη, λίγο πριν σφραγίσει ο θάνατος τα µάτια του, κατά τη µαρτυρία του ιστορικού, τα λόγια: «Η τιµή και το καύχηµα των ελλήνων παλικαριών είναι να τους κράζουνε σφαγάδια και όχι ψοφίµια».
Πτωχή και εξαντλημένη στο διάβα των αιώνων η Ελληνική ύλη διαθέτει πάντα αλώβητη ψυχή. Παρ’ όλες τις υλικές ήττες η Ελλάς νικά πάντα με το πνεύμα, και εκεί έγκειται η αξία της και η αιτιολογία της αντοχής της και της αιωνίας επιβίωσης της.-
* O Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής. Διετέλεσε πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας.