ΤΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΓΕΓΟΝΌΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ 1919-1922
Γράφει ο Αντγος ε.α. Ιωάννης Γκουγκουστάμος, Π.Δντής ΓΕΣ/ΔΙΣ
0 2 – 0 5 – 1 9 1 9 : Α π ό β α σ η τ ο υ Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ σ τ η Σ μ ύ ρ ν η
Η 1ηΜεραρχία (4ο, 5ο και 1/38 Σ. Ευζώνων) μεταφέρθηκε εσπευσμένα από την περιοχή Καβάλας - Ελευθερών (Ελευθερούπολη) και αποβιβάστηκε στη Σμύρνη με Συμμαχική εντολή που εξασφαλίστηκε ύστερα από μακρές και μεθοδικές προσπάθειες του Έλληνα Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου. Η απόβαση αυτή έγινε με σκοπό να εξαναγκάσει την Τουρκία να τηρήσει τις υποχρεώσεις της από τη Συνθήκη Ανακωχής του Μούδρου (17/30 Οκτ. 1918) και να προστατευθούν οι μειονοτικοί πληθυσμοί της περιοχής, μέχρι να υπογραφεί η τελική συνθήκη ειρήνης. Ο κύριος όμως σκοπός της εκστρατείας που η Ελλάδα ποτέ δεν απέκρυψε, ήταν η απελευθέρωση των συμπαγών Ελληνικών πληθυσμών που ζούσαν εκεί από την αρχαιότητα και η εξασφάλιση μόνιμης συνθήκης για το μέλλον τους. Παρά την ενθουσιώδη υποδοχή που επιφυλάχτηκε από τους Έλληνες, η απόβαση συνοδεύτηκε και με αιματηρά επεισόδια, τα οποία προκάλεσε η οργανωμένη αντίδραση του Τουρκικού πληθυσμού. Τα επεισόδια αυτά σε συνδυασμό με ορισμένες ενέργειες και σειρά σφαλμάτων που διαπράχτηκαν από Ελληνικής πλευράς, αποτέλεσαν το προοίμιο των ανυπέρβλητων δυσχερειών που επρόκειτο να αντιμετωπισθούν στη συνέχεια.
09-05-1919: 0 Ελληνικός Στρατός (5ο ΣΠ) καταλαμβάνει τη Μενεμένη της Σμύρνης.
11-05-1919: Ο Ελ. Στρατός (2ο/5οΣΠ) καταλαμβάνει το Νυμφαίο κοντά στη Σμύρνη.
12-05-1919: Ο Ελ. Στρατός(με τα 1ο και3ο τάγματα του 5ου ΣΠ ) καταλαμβάνει τη Μαγνησία της Μ. Ασίας.
14-05-1919: Ο Ελληνικός Στρατός(4οΣΠ) καταλαμβάνει το Αϊδίνιο της Μ. Ασίας. Την 20η-06-1919 ο Ελ. Στρατός (4οΣΠ) ενεργεί αντεπίθεση και ανακαταλαμβάνει την πόλη την οποία είχαν καταλάβει οι Τούρκοι στις 17-05-1919 μετά από αιφνιδιαστική τους επίθεση. Οι Τούρκοι, με την αποχώρησή τους, προβαίνουν σε εμπρησμό του Αϊδινίου και σε σφαγές των κατοίκων της πόλης. Από τους 7.500 κατοίκους της και τους 3.500 πρόσφυγες των γύρο χωριών οι 6.500 θανατώθηκαν ή απήχθηκαν.
16-05-1919: Διλοχία του 8ου Συντάγματος Κρητών αποβιβάζεται και καταλαμβάνει τις Κυδωνιές(Αϊβαλί) της Μ. Ασίας.
30-05-1919: Ο Ελ. Στρατός(1ο/8ουΣΠ και ίλη του 3ουΣυν/τος Ιππικού) καταλαμβάνει την Πέργαμο.
14-05-1920: Η Μεραρχία Σερρών μετά από προέλασή της, εισέρχεται στην Κομοτηνή και αντικαθιστά τις Γαλλικές φρουρές. Την ίδια μέρα αποβιβάζεται στην Αλεξανδρούπολη το 15ο ΣΠ (Μεραρχίας Ξάνθης) και αντικαθιστά τα Γαλλικά τμήματα που βρίσκονται σ΄αυτή.
19-05-1920: Η 12η Μεραρχία(Ξάνθης) εισέρχεται στο Διδυμότειχο και αντικαθιστά τα Γαλλικά τμήματα που βρίσκονται εκεί.
20-05-1920:Το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας υπό τον Αντγον Εμ. Ζυμβρακάκη, ολοκληρώνει την απελευθέρωση της Δ. Θράκης, που είχε αρχίσει την 11-04-1920, όταν τα Γαλλικά στρατεύματα που την κατείχαν άρχισαν να υποχωρούν.
06-06-1920: Το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο μετά από παρατεταμένη συζήτηση έδωσε την άδεια προελάσεως του Ελ. Στρατού, για την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι Πανόρμου, για την εξασφάλιση των στενών των Δαρδανελλίων.
09-06-1920: Αρχίζει η προέλαση του Ελληνικού Στρατού στη Μ. Ασία, με το Α΄ΣΣ ( που είχε αφιχθεί από την Ουκρανία, που συμμετείχε στο Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στη Μεσημβρινή Ρωσία με απόφαση των Συμμάχων) , στην Ανατολική πλευρά (Φιλαδέλφεια) και με το Σώμα Στρατού Σμύρνης προς τα βόρεια(Αξάριο – Σόμα – Πάνορμος)
11-06-1920: Τμήματα του Σώματος Στρατού Σμύρνης καταλαμβάνουν την κωμόπολη Σόμα, μετά από μικρή Τουρκική αντίσταση. Επίσης τμήματα του Α΄ΣΣ Καταλαμβάνουν τη Φιλαδέλφεια.
16-06-1920: H 13η Μεραρχία (Σμύρνης), η Μεραρχία Αρχιπελάγους και η Ταξιαρχία Ιππικού, υπό την άμεση Διοίκηση του Αρχ/γου Λεων. Παρασκευόπουλου, ενεργούν επίθεση και καταλαμβάνουν την οχυρωμένη τοποθεσία Σόμα-Κερεσούν και Αϊβαλι-Κεμέρ.
17-06-1920: Ήττα και υποχώρηση της 61ης Τουρκικής Μεραρχίας στο Μπαλικεσέρ(Αδραμύτιο). Οι Ελληνικές Δυνάμεις(Μεραρχία Αρχιπελάγους) συλλαμβάνουν 1.500 αιχμαλώτους και κυριεύουν 8 πυροβόλα και 20 πολυβόλα.
19-06-1920: Η Μικτή Ταξιαρχία Ξάνθης, επιβαίνοντας σε μεταγωγικά πλοία, με τη συνοδεία του θωρηκτού «Κιλκίς», των αντιτορπιλικών « Λέων», «Αετός», «Ασπίς» και «Αλκυών», καθώς και του Βρετανικού θωρηκτού «Μονρόζ» , αποβιβάζεται και καταλαμβάνει χωρίς αντίσταση την Πάνορμο.
25-06-1920: Η Ελληνική Ταξιαρχία Ιππικού, καταδιώκοντας τις Τουρκικές δυνάμεις που συμπτύσσονταν προς την Προύσα, μετά από ενέργεια της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, δυτικά από την πόλη Μουδανιά, εισέρχεται στην Προύσα.
07-07-1920: Ο Ελ. Στρατός(Μεραρχία Σμύρνης) αποβιβάζεται στη Ραιδεστό (Ανατ. Θράκη).
10-07-1920: Ο Ελ. Στρατός(Μεραρχία Σμύρνης) φθάνει στο Λουλέ Μπουργκάζ(Αρκαδούπολη), μετά από ταχεία προέλαση στην Ανατ. Θράκη.
12-07-1920: Τμήματα του 3/40 Συν/τος Ευζώνων (Μεραρχία Ξάνθης), εισέρχονται, χωρίς αντίσταση και καταλαμβάνουν την Αδριανούπολη. Οι Έλληνες κάτοικοι τα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό.
12-07-1920: Κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Θ ρ ά κ η ς. Με εντολή των συμμάχων, η Ελληνική Στρατιά Δ. Θράκης(9η και 19η Μεραρχίες) και η Μεραρχία Σμύρνης έκαναν συνδυασμένη επιχείρηση στην Αν. Θράκη για να καταστείλουν το κίνημα του Σχη Τζαφέρ Ταχιάρ(Δκτή Α΄Σ.Σ.) που αρνιόταν να δεχθεί τη Συνθήκη του Μούδρου για την Τουρκία. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία με την κατάληψη της Αδριανουπόλεως (12/25 Ιουλ.). Με τη Συνθήκη των Σεβρών, που ακολούθησε, ολόκληρη η Θράκη ως τα βουνά της Τζάλτζας παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, ενώ η Κωνσταντινούπολη και τα στενά κηρύχθηκαν ελεύθερη ζώνη ελεγχόμενη από τους Συμμάχους.
19-07-1920: Το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας, αφού ενισχύθηκε από τη Μεραρχία Σμύρνης, προελαύνει και καταλαμβάνει όλη την Αν. Θράκη, εκτός από μικρή περιοχή Ανατολικά της Τσατάλτζας και της χερσονήσου της Καλλιπόλεως.
16-08-1920: Ο Ελληνικός Στρατός(Α΄ΣΣ) καταλαμβάνει την πόλη του Ουσάκ της Μ. Ασίας.
22-08-1920: Η 13η Μεραρχία καταλαμβάνει το Τσεντίζ. Με την κατάληψη της γραμμής Προύσας-Τσεντίζ-Ουσάκ λήγει η πρώτη περίοδος των επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού στη Μ. Ασία.
14-03-1921: Το Α΄ΣΣ μετά από σκληρές μάχες, καταλαμβάνει για πρώτη φορά το Αφιόν Καραχισάρ και προωθείται 50 χιλιόμετρα ανατολικά από αυτό.
21-06-1921: Η νήσος Τένεδος παραδίνεται στους Έλληνες από τους Αγγλία.
27-06-1921: Αρχίζουν οι επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας απ΄ όλη τη Στρατιά της Μ. Ασίας με σκοπό την κύκλωση και συντριβή του Κεμαλικού Στρατού που αμυνόταν στην περιοχή Δορύλαιο-Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ.
30-06-1921: Καταλαμβάνεται το Αφιόν Καραχισάρ από την 4η ΜΠ μετά από σκληρό αγώνα.
04-07-1921: Ο Ελληνικός Στρατός (10η Μεραρχία) καταλαμβάνει την Κιουτάχεια.
06-07-1921: Ο Ελληνικός Στρατός (τμήματα του Γ΄ΣΣ), μετά από σκληρό αγώνα καταλαμβάνει το Δορύλαιο(Εσκή Σεχήρ).Η μάχη του Δορύλαιου, ήταν η σπουδαιότερη από τις μάχες που έγιναν στη Μ. Ασία, γιατί έγινε σε ανοιχτό πεδίο και πήραν μέρος όλες οι δυνάμεις και των δύο αντιπάλων.
15-07-1921: Συνέρχεται στην Κιουτάχεια Πολεμικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Βασιλιά Κωνσταντίνου, στο οποίο διαπιστώθηκε ότι, παρά τις πρόσφατες επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού, δεν έγινε δυνατή η συντριβή του Κεμαλικού Στρατού. Γι΄αυτό αποφασίσθηκε να γίνουν επιχειρήσεις προς την Άγκυρα.
01-08-1921:Αρχίζει η προέλαση της Ελληνικής Στρατιάς της Μ. Ασίας προς το Σαγγάριο.
06-08-1921: Αρχίζει η διάβαση του νότιου κλάδου του Σαγγάριου από τα Α΄και Γ΄ΣΣ. Μετά τη διάβαση του Σαγγάριου, ο Ελ. Στρατός διασχίζει την Αλμυρή Έρημο, μέσα στην οποία οι άνδρες και τα κτήνη δοκιμάζονται σκληρά από το μεγάλο καύσωνα της άνυδρης, άδεντρης και αμμοσκεπούς αυτής περιοχής.
10-08-1921: Αρχίζει η επιθετική ενέργεια του Ελ. Στρατού κατά της τοποθεσίας Σαγγάριου.
11-08-1921: Αρχίζει η κύρια επίθεση του Ελ. Στρατού με τα Α΄, Β΄και Γ΄ΣΣ, συμπαραταγμένα κατά της τοποθεσίας Σαγγαρίου ανατολικά του ποταμού.
14-08-1921: Καταλαμβάνεται, μετά από σκληρούς αγώνες, η πρώτη αμυντική γραμμή των Τούρκων στην τοποθεσία Σαγγαρίου.
22-08-1921: Η Στρατιά Μ. Ασίας εισηγείται την επιστροφή της στις θέσεις εξόρμησης Δορύλαιο-Αφιόν Καραχισάρ, γιατί σύμφωνα με την εκτίμησή της η παραμονή του στρατού στο Σαγγάριο ήταν επικίνδυνη, λόγω των δυσκολιών ανεφοδιασμού από την επιμήκυνση των γραμμών συγκοινωνιών και της εποχής βροχών, που θα ακολουθούσε.
25-8-1921: Η Στρατιά Μικράς Ασίας, αφού δεν μπόρεσε να διασπάσει την Τουρκική τοποθεσία του Σαγγάριου και να δημιουργήσει συνθήκες προελάσεως προς την Άγκυρα, μεταπίπτει σε κατάσταση άμυνας, αναμένοντας την απόφαση της Κυβέρνησης επί της έκθεσης που είχε υποβάλλει η Στρατιά στις 22 Αυγούστου.
29-8-1921: Η Στρατιά Μ.Ασίας, μετά από έγκριση της Κυβέρνησης, διακόπτει τον αγώνα και συμπτύσσεται εσπευσμένα δυτικά του Σαγγαρίου.
14-9-1921: Η Στρατιά Μ. Ασίας ολοκληρώνει τη σύμπτυξή της και την αμυντική της εγκατάσταση στη γενική γραμμή Όρμος Κίου-Δορύλαιο-Αφιόν Καραχισάρ, όπου παραμένει σε απραξία μέχρι τις 14 Αυγούστου 1922.
13-8-1922: Αρχίζει η Τουρκική επίθεση ευρείας κλίμακας, μετά από ισχυρότατη προπαρασκευή πυροβολικού. Με κύρια προσπάθεια Νοτιοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ.
1 4 – 8 – 1 9 2 2: Γ ε ν ι κ ή Σ ύ μ π τ υ ξ η τ η ς Σ τ ρ α τ ι ά ς Μ ι κ ρ ά ς Α σ ί α ς. Κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η τ ο υ Μ ε τ ώ π ο υ.
Η κατάληψη από τους Τούρκους, ζωτικών σημείων της αμυντικής τοποθεσίας δυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, η αδυναμία αποτελεσματικής επέμβασης της εφεδρείας της Ελληνικής Στρατιάς – αδυναμία λόγω εδάφους μαζικής συγκέντρωσης και συμμετοχής του πυρκού για υποστήριξη του αμυντικού αγώνα της Στρατιάς και η βαθιά εισχώρηση της Τουρκικής Μεραρχίας Ιππικού στο εσωτερικό της αμυντικής τοποθεσίας της- υποχρεώνουν τη Στρατιά να αρχίσει γενική σύμπτυξη. Στην ταχεία κατάρρευση του Μετώπου συνετέλεσαν ακόμα, κατά πολύ, το χαμηλό ηθικό των ανδρών από τη μακρά απραξία τους και η επίδραση του επάρατου εσωτερικού διχασμού, που είχε επεκταθεί και στο Στρατό.
23-8-1922: Μονάδες της 13ης Μεραρχίας Πεζικού και της Μεραρχίας Ιππικού αποκρούουν επίθεση των Τούρκων για κατάληψη του σταθμού Σαλιχλή και διευκολύνουν έτσι την υποχώρηση των Ελληνικών δυνάμεων προς τα λιμάνια επιβίβασης.
2 7-08- 1922: Ε γ κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς - Σ φ α γ ή Μ η τ ρ ο π ο λ ί τ η Σ μ ύ ρ ν η ς .
Τα τελευταία Ελληνικά τμήματα εγκαταλείπουν τη Σμύρνη τις πρωϊνές ώρες. Στις 11.00 περίπου τμήμα 400 ατάκτων ιππέων υπό τον Κίορ Μπεχλιβάν εισέρχεται στη Σμύρνη, ενώ τις εσπερινές ώρες εισέρχεται και ισχυρό τμήμα Τουρκικού πεζικού. Με την είσοδο των Τούρκων στην πόλη αρχίζουν οι διωγμοί Ελλήνων και Αρμενίων πολιτών. Στην αρχή σποραδικοί και στη συνέχεια ομαδικοί και άγριοι. Μεταξύ των κατακρεουργηθέντων είναι και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο ς.
30-08-1922: Εμφανίζεται η πρώτη εστία φωτιάς στην Αρμενική συνοικία της Σμύρνης, που μεταδίδεται σε όλη την πόλη και την μετατρέπει μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου σ΄ ένα σωρό από ερείπια που καπνίζουν.
05-09-1922: Ε γ κ α τ ά λ ε ι ψ η τ η ς Μ ι κ ρ ά ς Α σ ί α ς.
Τα τελευταία Ελληνικά τμήματα(Γ΄ΣΣ) εγκαταλείπουν τη μεσημβρία το Μικρασιατικό έδαφος από το λιμάνι της Αρτάκης. Τα τελευταία τμήματα του Α΄και Β΄ΣΣ είχαν εγκαταλείψει τη Μ. Ασία το πρωί της 3ης Σεπτεμβρίου από την Ερυθραία.
28-09/11-10-1922: Υ π ο γ ρ α φ ή Σ υ ν θ ή κ η ς Α ν α κ ω χ ή ς σ τ α Μ ο υ δ α ν ι ά.
Υπογράφεται στα Μουδανιά Μικράς Ασίας σύμβαση ανακωχής Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας από το ένα μέρος και από την Τουρκία από το άλλο, με την οποία τερματίζεται η εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η Ελλάδα υπέγραψε τη σύμβαση αυτή μετά από δύο μέρες. Με τη σύμβαση αυτή προβλεπόταν και η εκκένωση της Αν. Θράκης από τον Ελληνικό Στρατό μέχρι τον Έβρο ποταμό.
24-07-1923: Σ υ ν θ ή κ η Λ ω ζ ά ν η ς.
Υπογράφεται στη Λωζάνη Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ των συμμάχων, της Ελλάδας και της Τουρκίας, που θέτει οριστικά τέρμα στην εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Με τη συνθήκη αυτή αναθεωρήθηκε η συνθήκη των Σεβρών και καθορίστηκαν τα όρια μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που είναι αυτά που ισχύουν σήμερα. Αναγνωρίστηκε επίσης η Ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου Λήμνο, Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία και η Τουρκική στα νησιά Ίμβρο και Τένεδο.
Συμφωνήθηκε ακόμα η ανταλλαγή των πληθυσμών, η οποία πραγματοποιήθηκε το ίδιο έτος.
Πηγές: Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ