Οι συμμαχίες, το τουρκολιβυκό σύμφωνο,
και η ανάγκη τμηματικής επέκτασης των χωρικών μας υδάτων
Γράφει ο Υπτγος ε.α. Γεώργιος Γκορέζης, αρθρογράφος, συγγραφέας
Η Τουρκία έχει προχωρήσει σε εσφαλμένη ανάγνωση πλανητικών και περιφερειακών συσχετισμών και καταλήγει σε οθωμανικά οράματα και ευσεβείς πόθους. Αλλά το ζήτημα είναι πώς απαντά η Ελλάδα, προκειμένου να εκμεταλλευτούμε τα στρατηγικά σφάλματα της Άγκυρας. Η αναθεωρητική Τουρκία θα υπάρχει και μετά τον Ερντογάν, είτε με λιγότερα είτε με περισσότερα διεκδικούμενα νησιά.
Η κατανομή ισχύος εκτιμήθηκε από την Τουρκία ότι την ευνοεί. Η ίδια αυξάνει διαρκώς την ισχύ της, έχει σχεδόν εξαπλασιάσει το ΑΕΠ της τα τελευταία 20 έτη, ενώ καταφέρνει με το απολυταρχικό καθεστώς της να παραμένει προσηλωμένη στα εξοπλιστικά προγράμματά της, παρά την δύσκολη οικονομική της θέση. Μάλιστα, έχει αυτονομηθεί σε μεγάλο βαθμό και στο επίπεδο της αμυντικής βιομηχανίας, γεγονός εξίσου σημαντικό.
Οι βασικοί αντίπαλοι της έχουν υποστεί μια ανεπανάληπτη υστέρηση. Οι Κούρδοι έχουν υποστεί πολλά επιχειρησιακά πλήγματα, η Συρία έχει σχεδόν εκμηδενιστεί λόγω του εμφυλίου, και η Ελλάδα πέρασε μια οικονομική κρίση που άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της. Το δραματικότερο στην περίπτωση της Ελλάδας είναι ότι για χρόνια τώρα ακολουθούσε μια κατευναστική στρατηγική με την οποία ήλπιζε σε κάποιον από μηχανής Θεό να λύσει τις διαφορές της με τη Τουρκία. Μετά δε τη λεγόμενη Αραβική Άνοιξη προέκυψε ένα χάος στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, το οποίο η Τουρκία εκτίμησε ότι μπορεί να καλύψει εν απουσία των Αμερικανών. Τους διέλαθε ότι οι ΗΠΑ μπορεί να μετακύλησαν το στρατηγικό βάρος στον Ειρηνικό ελέω Κίνας, αλλά ποτέ δεν θα εγκαταλείψουν τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τα Βαλκάνια, μια γεωγραφική ζώνη τεράστιας γεωπολιτικής αξίας.
Από τη πλευρά μας, συζητήσεις, δηλώσεις και θέσεις τελευταίων ετών για τα ελληνοτουρκικά έχουν οδηγήσει περισσότερο σε αντιφάσεις και αδιέξοδα, όπως :
«Kαζάν-καζάν» στην επίλυση διαφορών (και όχι βάσει του διεθνούς δικαίου), « η Τουρκία έχει μεγάλες ακτογραμμές (αλλά η Ελλάδα έχει μεγαλύτερες)», «έχει και η Τουρκία δικαιώματα και συμφέροντα στο Αιγαίο», στην Κύπρο δεχόμαστε «Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα» (αν και αυτό σημαίνει Τουρκική συγκυριαρχία, τελικά Τουρκική κυριαρχία και γεωπολιτική αναβάθμιση της Τουρκίας), και άλλα πολλά.
Στο σημερινό ρευστό διεθνές περιβάλλον χρειάζεται πρώτα απ’ όλα καθαρή εθνική στρατηγική. Οι συζητήσεις και αναλύσεις είναι σημαντικές και έχουν νόημα όταν εντάσσονται σε μακροχρόνιους και μεσοπρόθεσμους στρατηγικούς σκοπούς, που θα επηρεάσουν θετικά την Ελληνική κρατική ασφάλεια και επιβίωση. Χωρίς εσωτερική ομοφωνία ακόμη και στρατηγικές κινήσεις όπως η αγορά όπλων και η συμμαχία της Γαλλίας αποδεικνύονται ασήμαντης σημασίας, και ενίοτε εξελίσσονται αρνητικά. Είναι ανάγκη να συνεκτιμηθούν δεόντως τα ελληνικά συμφέροντα, και η αξιοπιστία της Ελληνικής στρατηγικής να αποκολληθεί από νοοτροπίες «καζάν-καζάν» ή «το ένα δέκατο του Ελληνισμού κείται μακράν».
Οι μεγαλύτερες ιστορικές επιτυχίες του ελληνικού κράτους συνέβησαν στα πλαίσια συμμαχιών (Α΄ και Β΄ Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μικρασιατική Εκστρατεία μέχρι το 1920), ενώ οι μεγαλύτερες αποτυχίες συνέβησαν λόγω της απουσίας τους ( Πόλεμος του 1897, Μικρασιατική Εκστρατεία μετά το 1920). Βέβαια η ανάγκη της Ελλάδος για συμμαχίες είναι και ένας από τους λόγους που ευνοούν το βάρος του ξένου παράγοντα στην ελληνική πολιτική. Πρέπει όμως να εκτιμήσουμε και την προσπάθεια της χώρας να δημιουργήσει σταθερές σχέσεις με έναν σημαίνοντα δρώντα παράγοντα των διεθνών σχέσεων, ακολουθώντας το παράδειγμα του Ισραήλ με τις ΗΠΑ, ή της Βρετανίας με τις ΗΠΑ. Ιστορικά ο Βενιζέλος ήταν το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα μιας τέτοιας πολιτικής με την προσπάθεια δημιουργίας πελατειακής σχέσης με την Μεγάλη Βρετανία. Το παράδειγμα του Ισραήλ είναι ιδιαίτερο στο βαθμό συμμετρίας μεταξύ Ισραηλινών συμφερόντων και συμφερόντων ΗΠΑ, αλλά ακόμα και εκεί Ισραηλινές κυβερνήσεις χρειάστηκε να εγκαταλείψουν κομμάτια μιας ανεξάρτητης εθνικής πολιτικής στο πλαίσιο συνέχισης της συμμαχικής σχέσης (αποχώρηση από χερσόνησο Σινά, Γάζα και Λίβανο, συνομολόγηση συμφωνιών Όσλο με Αραφάτ).
Το σύμφωνο της χώρας μας με τη Γαλλία είναι σημαντικό, και αποτελεί μέρος της στρατηγικής μας για την αποτροπή της τουρκικής επιβουλής. Το ασθενές της σημείο είναι ότι η συμφωνία αναφέρεται στην επικράτεια και όχι στην υφαλοκρηπίδα ή την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ( ΑΟΖ ). Ο γνωστός μας διεθνολόγος Ροζάκης σχολίασε και υποστήριξε σχετικά :
«Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει αυτομάτως (ipso facto) και δεν χρειάζεται να ανακηρυχθεί, αλλά πρέπει να οριοθετηθεί ανάμεσα σε όμορα κράτη και, αν υπάρχει διαφωνία, να παραπεμφθεί με κοινό συμφωνητικό στο Διεθνές Δικαστήριο. Η δε ΑΟΖ, πρέπει να ανακηρυχθεί, και να οριοθετηθεί ανάμεσα σε όμορα κράτη. Εκτός από το έδαφος, μόνο τα χωρικά ύδατα ή η αιγιαλίτιδα ζώνη συνιστούν «επικράτεια».
Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα υφαλοκρηπίδας στα ελληνικά νησιά, παρότι το Δίκαιο της Θάλασσας ξεκαθαρίζει ότι ισχύει για ξηρά, ισχύει και για νήσους και βραχονησίδες (με εξαίρεση τις βραχονησίδες οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή οικονομική ζωή από μόνες τους, και οι οποίες δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, παρότι δικαιούνται αιγιαλίτιδας και συνορεύουσας ζώνης). Η ΑΟΖ ούτε έχει ανακηρυχθεί από την Ελλάδα, ούτε έχει οριοθετηθεί με την Τουρκία. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ στα ελληνικά νησιά.
Και έπειτα , η ΑΟΖ παρέχει στην παράκτια χώρα κυριαρχικά δικαιώματα σε οικονομικούς πόρους στο νερό, στο βυθό και στο υπέδαφος, όπως αλιεία, θαλάσσια έρευνα, και εξερεύνηση και εξόρυξη. Δίνει επίσης το δικαίωμα παραγωγής ενέργειας από τον άνεμο ή τον κυματισμό της θάλασσας , και το δικαίωμα δημιουργίας τεχνιτών νησίδων και άλλων κατασκευών. Δηλαδή ενώ η υφαλοκρηπίδα έχει γεωφυσικό προσανατολισμό, η ΑΟΖ έχει οικονομικό προσανατολισμό. Ενώ η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται κυρίως στο βυθό και στο θαλάσσιο υπέδαφος, η ΑΟΖ αναφέρεται και στα υπερκείμενα θαλάσσια νερά.
Μετά από αυτά το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, και να κηρύξουμε επιπρόσθετη συνορεύουσα ζώνη 12 μιλίων. Υπενθυμίζεται ότι «Η συνορεύουσα ζώνη δίνει δικαιοδοσία σε ένα κράτος στην επιφάνεια και το βυθό να αποτρέπει και να τιμωρεί μεταναστευτικές, δημοσιονομικές, τελωνειακές και υγειονομικές παραβάσεις στο έδαφος και τα χωρικά της ύδατα. Δηλαδή η συνορεύουσα ζώνη ενισχύει τη δυνατότητα ενός κράτους να εφαρμόζει τους νόμους του στην επικράτειά του.
Το ζήτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο στρατιωτικές ενέργειες στην ΑΟΖ μπορούν να αποτραπούν. Στόχος μας είναι η αποτροπή πολέμου, και οι συμμαχίες μας είναι εξαιρετικά πολεμογενείς σε συνθήκες πολυπολικού διεθνούς συστήματος. Καθοριστικές είναι οι συμμαχίες με Αμερική, Αίγυπτο, Ισραήλ και ΗΑΕ. Έχουμε αρχίσει να παραλαμβάνουμε τα Rafale. Τα F-16 εκσυγχρονίζονται και αναβαθμίζονται. Οι Belharra έρχονται σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια. Βέβαια οι γείτονες ετοίμασαν το ελικοπτεροφόρο ή μεταφορέα drones, και τα υποβρύχια (που δεν είναι σίγουρο ότι θα τα παραλάβουν), αλλά δεν έχουν ανταλλακτικά για τα F-16. Έχουν υποστήριξη από Πακιστάν, Κατάρ, Αζερμπαϊτζάν. Μην ξεχνάμε η οικονομία της Τουρκία δεν έχει περιθώρια. Οι εκλογές στην Τουρκία είναι το 2023, και τα ποσοστά Ερντογάν και Μπαχτσελί πέφτουν. Ο κ. Ερντογάν τα παίζει όλα για όλα. Αλλά ο κόσμος της Τουρκίας έχει αγανακτήσει.
Είναι ξεκάθαρο ότι οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν ελληνοτουρκικό πόλεμο ούτε επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ. Πρώτον, επειδή θα έχει αναμφίβολα σοβαρές συνέπειες για την συνοχή του ΝΑΤΟ, και δεύτερον ελληνική επέκταση στα 12 ν.μ. εκ των πραγμάτων θα δημιουργήσει κυβερνητική κρίση στην Τουρκία, με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Και για να είμαστε δίκαιοι, ούτε οι ΗΠΑ ούτε η Γαλλία ούτε το Ισραήλ επιθυμούν μία διολίσθηση της Τουρκίας σε έναν ιρανικό δρόμο ή σε έναν εμφύλιο πόλεμο. Φυσικά το τωρινό status quo καλύπτεται από τις ΗΠΑ εκ των πραγμάτων, καθότι συμπίπτει σχεδόν απόλυτα με το εθνικό τους συμφέρον, όπως έχει αποφασιστεί από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ. Κάποια αλλαγή επί Μπάιντεν δεν νομίζω ότι θα είναι ρηξικέλευθη και εκτός του βασικού άξονα Όχι πόλεμος-Όχι Τουρκία σε πορεία Ιράν.
Η αμυντική συμφωνία με τη Γαλλία δεν παύει από μόνη της να είναι game changer, και η Γαλλία επιθυμεί να χτίσει μία περιφερειακή στρατηγική αρχιτεκτονική στην περιοχή, που αφενός θα μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά του ΝΑΤΟ και αφετέρου θα είναι ανεξάρτητη αρκετά, ώστε να δίνει στην Γαλλία μία ελευθερία κινήσεων όταν τα γαλλικά συμφέροντα δεν εφάπτονται με αυτά των ΗΠΑ. Αλλά δεν θεωρώ ότι είναι σώφρον να θεωρούμε ότι η ελληνογαλλική σχέση θα υπερκεράσει σε σημασία τις σχέσεις ΗΠΑ-Γαλλίας και την Γερμανογαλλική σχέση. Αρά είναι απίθανο η Γαλλία να επιθυμεί ελληνοτουρκικό πόλεμο.
Η τουρκική εξωτερική πολιτική έφθασε πρόσφατα στο παραλογισμό να υπογραφεί συμφωνία μίσθωσης της λιβυκής ΑΟΖ σε τουρκικές εταιρίες για έρευνες, ενώ το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο παραβιάζει ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα και αγνοεί την παρουσία ελληνικών νησιών, μεταξύ των οποίων η Κρήτη, το Καστελλόριζο και η Ρόδος μεταξύ των ακτών Τουρκίας και Λιβύης. Πρόκειται για παραλογισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που στις μεταξύ μας σχέσεις εφαρμόζουν ένα Δίκαιο αλά Τούρκα, όμως στην προκείμενη περίπτωση επιχειρούν να αλλάξουν όχι μόνο το Διεθνές Δίκαιο, αλλά οτιδήποτε εμπίπτει σε Κανόνες Δικαίου!
Είναι καιρός η Ελλάδα να αναταράξει τα ήρεμα νερά της Αμερικανικής και Γαλλικής υποστήριξης. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η μονομερής ανακήρυξη της ΑΟΖ είναι άνευ σημασίας σύμφωνα με την UNCLOS και ότι το τουρκικό casus belli ενάντια στην εφαρμογή ενός κυριαρχικού δικαιώματος της Ελλάδος είναι παράνομο, σύμφωνα με τον χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. «Πολιτική είναι η τέχνη του δυνατού», διακήρυξε ο Otto von Bismarck, και είναι καιρός η χώρα μας να αντιδράσει ανάλογα, εκμεταλλευομένη την αναβάθμιση του στρατηγικού ρόλου του νησιωτικού μας συμπλέγματος, από τη Κρήτη μέχρι την Αλεξανδρούπολη. Γαλλία και Αμερική βλέπουν την Κρήτη σαν μια ισχυρή έπαλξη για τον ναυτικό έλεγχο της Μεσογείου . Ίσως θα ήταν φρόνιμο για την Χώρα μας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, και να κηρύξει επιπρόσθετη συνορεύουσα ζώνη 12 μιλίων γύρω από το Νησί. Και ενώ αυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν μια κλιμάκωση εκ μέρους μας, σίγουρα θα σηματοδοτήσει στην τουρκική πλευρά ότι οι παραλογισμοί της έχουν συνέπειες που δεν μπορεί να ελέγξει. Μια ανοχή όμως από την πλευρά της Αμερικής και της Γαλλίας στη κίνηση μας αυτή μπορεί να δημιουργήσει στη συνέχεια ευνοϊκό κλίμα και απαρχή για τη γενική επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ.-