Οι έννοιες και οι μορφές του Διεθνούς Μιλιταρισμού
Γράφει ο Νικόλαος Νικολάου
Ταξίαρχος ε.α.
Πτυχιούχος στο τμήμα «Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών» του ΕΚΠΑ με ειδίκευση στην Οθωμανολογία/Τουρκολογία, Αραβολογία - Ισλαμική Θεματολογία.
Το κλασικό παράδειγμα του μιλιταρισμού, με την έννοια ότι οι αξίες και οι κανόνες εσωτερικής λειτουργίας ενός αποτελεσματικού στρατού (όπως η άνευ όρων υπακοή και αφοσίωση στους ανωτέρους, η πειθαρχία, η ιερότητα του καθήκοντος) καθίστανται κυρίαρχες στην κοινωνικοπολιτική τάξη, σκέψη και σχέσεις ήταν η Πρωσία. Ο πρωσο – γερμανικός στρατός που ορκιζόταν πίστη αρχικά στο βασιλιά της Πρωσίας και στη συνέχεια στον Γερμανό αυτοκράτορα και του οποίου το σώμα των αξιωματικών αποτελούνταν από εκπροσώπους της γερμανικής αριστοκρατίας και συγκεκριμένα από τις οικογένειες των μεγαλογαιοκτημόνων (των«Junker»), αποτελεί με αυτό τον οργανικό δεσμό του, ένα κομμάτι, έναν άξονα της κοινωνικοταξικής οργάνωσης της άρχουσας τάξης της Γερμανικής Ένωσης της σύγχρονης Γερμανίας, της οποίας υπήρξε και ιδρυτής. Και στην Ιαπωνία, που εισέρχεται στη διαδικασία δημιουργίας μιας σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας πιο αργά, οι «σαμουράι», η τοπική αριστοκρατία, ακολούθησαν ένα παραπλήσιο δρόμο και ασπάσθηκαν μια παρόμοια ιδεολογία. Οι «σαμουράι» αποτέλεσαν τα υψηλόβαθμα στελέχη του στρατού της Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας και συγχρόνως, με τους εκπροσώπους τους να αποτελούν την πλειονότητα της ιαπωνικής εμπορικής – βιομηχανικής τάξης, έπαιξαν το ρόλο του πιο δυναμικού στοιχείου, του πυρήνα της τάξης αυτής.
Η έννοια του μιλιταρισμού χρησιμοποιείται και για καθεστώτα των κοινωνιών / χωρών, όπως στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Άπω Ανατολή, όπου, σε αυτές τις χώρες, ο στρατός έχει πάρει στα χέρια του ή αναλαμβάνει συχνά την εξουσία, ενώ η «πολιτική κυβέρνηση» αποτελεί την εξαίρεση που μπορεί να παραμένει στην εξουσία μόνο εφόσον διαθέτει τη συναίνεση του στρατού. Αυτός ο τύπος μιλιταρισμού καλείται «συνηθισμένος μιλιταρισμός». Στον «συνηθισμένο μιλιταρισμό», ούτε τα στελέχη του στρατού έχουν αριστοκρατική καταγωγή, ούτε και θα μπορούσε να ειπωθεί ότι υπάρχει μια προνεωτερική κυρίαρχη τάξη – από την οποία προέρχονται τα στελέχη του στρατού – που διεκδικεί και έχει στόχο την προσαρμογή στη διαδικασία εκβιομηχάνισης, για να καθοδηγήσει, όπως συνέβη στον «κλασικό μιλιταρισμό» της Γερμανίας και της Ιαπωνίας.
Στους «κλασικούς μιλιταρισμούς», ο στρατός δεν χρειάζεται να αναλάβει ο ίδιος την εξουσία. Οι στρατιωτικές αξίες και η μιλιταριστική ιδεολογία έχουν εσωτερικευθεί στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και ιδαίτερα στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο στρατός αυτού του τύπου σε καμμία περίπτωση δεν κάνει αισθητή την παρουσία του στην «καθημερινή πολιτική» και δεν εμφανίζεται στο προσκήνιο, μέχρις ότου η πολιτική σύγκρουση μετατραπεί φανερά σε ένοπλο αγώνα. Και σε αυτή την περίπτωση, ωστόσο, εμφανίζεται στην τελική αναμέτρηση χωρίς να παρακάμπτει τα δικά του, μη στρατιωτικά, πολιτικά στελέχη, αλλά τα παίρνει με το μέρος του, εμφανίζεται δηλαδή ως η ένοπλη δύναμη, η ολοκληρωμένη στρατιωτική μορφή οργάνωσης της – άρχουσας – τάξης.
Αντίθετα οι «συνηθισμένοι μιλιταρισμοί» που δεν αποτελούν οργανικό μέρος των τοπικών κυρίαρχων – αρχουσών τάξεων, αλλά απλώς το ένοπλο όργανό τους ή έναν από τους παράγοντες (που μπορεί, μερικές φορές να δρα και αυτόνομα) οι οποίοι συμμετέχουν στις συγκρούσεις εξουσίας μεταξύ αναγωνιστικών ομάδων της κυρίαρχης τάξης, παίρνουν μέρος στην «καθημερινή πολιτική», σε κάθε είδους σύγκρουση συμφερόντων. Όταν δράττονται της ευκαιρίας να αλλάξουν τον συσχετισμό δυνάμεων (προς όφελος δικό τους ή της ομάδας με την οποία έχουν συνταχθεί) και αναλαμβάνουν την εξουσία, το πρώτο και κύριο μέλημα αυτών των «συνηθισμένων μιλιταρισμών» είναι οι ρυθμίσεις βάσει των οποίων εμπεδώνονται η θέση τους και τα συμφέροντά τους, ως στρατιωτικής δύναμης – τάξης.
Οι «κλασικοί μιλιταρισμοί» ακόμα και αν δεν είναι εντελώς απορριπτικοί, παραμένουν σε κάθε περίπτωση επιφυλακτικοί έναντι του φιλελευθερισμού, της καπιταλιστικής – αστικής αντίληψης που θεωρεί τη βιομηχανική πρόοδο, το δυναμισμό της οικονομίας και την ανάπτυξη αυτοτελείς στόχους και μάλιστα ως τον κύριο στόχο στον οποίο υποτάσσονται οι υπόλοιποι. Οι «Junker» της Πρωσίας γίνονται ιδιοκτήτες καπιταλιστικών γεωργικών επιχειρήσεων, ενώ οι «σαμουράι» αναλαμβάνουν διευθυντικούς ρόλους στη βιομηχανία. Επομένως στις περιπτώσεις που στη διαδικασία της εκβιομηχάνισης – εκσυγχρονισμού επιδρά ο «κλασικός μιλιταρισμός», είναι φυσιολογικό να επικρατεί ένα στρατιωτικό πνεύμα, το οποίο συνυφαίνεται απαραίτητα και με στοιχεία της θρησκείας και της παράδοσης. Αυτή ήταν η λειτουργία στη Γερμανία της γερμανοπρωσικής ιδεολογίας, που αναμείγνυε την προτεσταντική ηθική του καθήκοντος με τους θρύλους των τευτόνων ιπποτών. Την ίδια λειτουργία επιτελούσε στην Ιαπωνία η θεωρία της εθνικής ταυτότητας που χρησιμοποιούσε την κουλτούρα των «σαμουράι» και την έννοια των «κοκουτάι».[1] Όσο για τους «συνηθισμένους μιλιταρισμούς», σε αυτούς δεν κυριαρχεί τούτη η ατμόσφαιρα «εθελοδουλίας», αλλά μια ατμόσφαιρα εσωστρέφειας, αποδοχής, φόβου που έχει επιβληθεί με την απειλή των όπλων, με την τρομοκρατία.
Ο «κλασικός μιλιταρισμός» όσο και αν περιβάλλεται με «παν-εθνικιστική» ή αυτοκρατορική εθνικιστική ιδεολογία, δίνει ωστόσο μεγάλη σημασία στην προσπάθεια να εμφυσήσει, μέσω της εθνικιστικής ιδεολογίας, ένα «αίσθημα ανωτερότητας και αυτοπεποίθησης» στο έθνος και αντιμετωπίζει τους εξωτερικούς εχθρούς του έθνους. Αντιθέτως, οι «συνηθισμένοι μιλιταρισμοί» έχουν ως μοναδικό σημείο αναφοράς έναν εθνικισμό οικοδομημένο πάνω στο επιχείρημα της εκκαθάρισης των εσωτερικών τους εχθρών. Και ενώ διακριτικά ο εσωτερικός εχθρός περιορίζεται σε μια μικρή ομάδα κατάλληλη για αυτό το ρόλο, πχ κομμουνισμός, εν τέλει στον εθνικιστικό του λόγο υποβόσκει η ιδέα ότι, ένα ολόκληρο έθνος με μια οποιαδήποτε συμπεριφορά του μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία του εσωτερικού εχθρού.
[1] Κοκουτάι στην κυριολεξία σημαίνει «εθνική ουσία». Αποτελεί τον ορισμό της ιαπωνικότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Λατσινέρ Ομέρ. Άρθρο, Τουρκικος Μιλιταρισμός Ι και ΙΙ στο σύγγραμμα των Ινσέλ Αχμέτ – Μπαϊράμογλου Άλι «Ο Τουρκικός Στρατός: Ένα πολιτικό Κόμμα, μια κοινωνική τάξη». Εκδόσεις, Βιβλιόραμα. Αθήνα, 2004.
Ινσέλ Αχμέτ. Άρθρο, Οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις ως κοινωνική τάξη στο σύγγραμμα των Ινσέλ Αχμέτ – Μπαϊράμογλου Άλι «Ο Τουρκικός Στρατός: Ένα πολιτικό Κόμμα, μια κοινωνική τάξη». Εκδόσεις, Βιβλιόραμα. Αθήνα, 2004.
Άρθρο, Τουρκία και Μιλιταρισμός. athens.indymedia,org. 18 Μαϊου 2007 https://athens.indymedia.org/post/705096/ ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2021.
Χατζηνάκης Μικέλης. Άρθρο. Οι ρίζες του τουρκικού εθνικισμού. ΤΟ ΒΗΜΑ, 23 Οκτωβρίου 2020. https://www.tovima.gr/2020/10/23/opinions/oi-rizes-tou-tourkikou-ethnikismou/ ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2021.