Οδοιπορικό: Πόλεμος στην Ουκρανία
Πεδίο συγκρούσεων και ανταγωνισμών
Γεωπολιτική και γεωοικονομική αξία της περιοχής
Νικόλαος Νικολάου
Ταξίαρχος (ΠΖ) ε.α.
Πτυχιούχος στο τμήμα «Τουρκικών Μεσανατολικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών»/ ΕΚΠΑ με ειδίκευση στην Οθωμανολογία/Τουρκολογία, Αραβολογία/Ισλαμική Θεματολογία και Γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής/Χωρών του Μαγκρέμπ (Βορείου Αφρικής).
Στο προηγούμενο άρθρο αναφέρθηκα στα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στην δυναμική ένοπλη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022.
Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσω την γεωπολιτική και γεωοικονομική σημασία της Ουκρανίας, και θα εξηγήσω τους λόγους που η χώρα αποτελεί πεδίο συγκρούσεων, ανταγωνισμών ανάμεσα στους διεθνείς παίκτες του πλανήτη. Γι’ αυτό θα παραθέσω παρακάτω ορισμένα βασικά στοιχεία.
Η Ουκρανία ως γνωστόν, διαθέτει τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα υδρογονανθράκων στην Ευρώπη, μετά τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν, που παραμένουν ακόμα ανεκμετάλλευτα. Επίσης διαθέτει ένα τεράστιο και μοναδικό στον κόσμο σύστημα μεταφορικών αγωγών ενέργειας, υπερσύγχρονους σταθμούς διατήρησης της πίεσης του φυσικού αερίου και υπόγειες αποθήκες φύλαξης. Μέσω αυτού του δικτύου λοιπόν, εισάγεται και ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη, μιας και οι χώρες της Ευρώπης εξαρτώνται ενεργειακά σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία. Το 40% των ενεργειακών αναγκών των ευρωπαϊκών χωρών καλύπτονται από την «Gazprom» (Ρωσία). Και όταν μιλάμε για ενεργειακές ανάγκες, εννοούμε κατά βάση για τη λειτουργία των μεγάλων βιομηχανιών της Ευρώπης. Η Ρωσία καλύπτει το 1/3 των ευρωπαϊκών αναγκών σε φυσικό αέριο, ενώ είναι εξίσου ο βασικός προμηθευτής πετρελαίου, άνθρακα κλπ. σε αρκετές χώρες της Ευρώπης που εξαρτώνται άμεσα από αυτή. Επί παραδείγματι, η Γερμανία που είναι η τέταρτη μεγάλη οικονομία στον κόσμο, καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες κατά 55% από το ρωσικό αέριο. Έτσι εξηγείται και η διαφορετική στάση που κρατούσε (και κρατάει) σε σχέση με άλλες χώρες, σε ότι αφορά την ρωσο-ουκρανική κρίση, σε τυχόν κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και σε ότι άλλο ζήτημα αφορά την Ρωσία. Και δεν είναι μόνο αυτό. Η ενέργεια είναι τόσο απαραίτητη που, ενώ βλέπουμε να απαγορεύονται ρωσικά καλλιτεχνικά έργα, ΜΜΕ κλπ, να εφαρμόζονται οικονομικές κυρώσεις σε ρωσικές τράπεζες και λοιπές βιομηχανίες, δεν βλέπουμε να ισχύουν όμως τα ίδια για τις επιχειρήσεις και βιομηχανίες, που συνδέονται άμεσα με την παραγωγή και την μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ευρώπη (Gazprom).
Επίσης, η Ουκρανία διαθέτει μια αξιόλογη βαριά βιομηχανία και ένα σπουδαίο διαστημικό πρόγραμμα, κληρονομιά και αυτά – όπως και όλα τα προηγούμενα – της σοβιετικής περιόδου, ενώ έχει και τεράστιες εκτάσεις καλλιεργημένης γης, με σιτηρά που τροφοδοτούν την Κίνα και ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Εκτός από αυτά, η Ουκρανία αποτελεί και ένα γεωπολιτικό πέρασμα από την Ρωσία προς την υπόλοιπη Ευρώπη, καθόσον βρίσκεται ακριβώς στη μέση μεταξύ τεράστιων δυνάμεων που συγκρούονται και ανταγωνίζονται μεταξύ τους: της ΕΕ, των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Κίνας. Ας δούμε πως εκφράζονται αυτοί οι ανταγωνισμοί.
Από τη μια πλευρά είναι η Ρωσία, η οποία προσπαθεί εδώ και χρόνια, από τη δεκαετία του 1990, να ανακτήσει το «χαμένο έδαφος» στον ανταγωνισμό της με τη Δύση. Είναι μια μεγάλη δύναμη που έχει συμμετάσχει άμεσα ή έμμεσα σε μια σειρά από διεθνείς συγκρούσεις, όπως επί παραδείγματι, στη Συρία, στη Λιβύη, το Σαχέλ, το Ναγκόρνο Καραμπάχ και αλλού. Παράλληλα όμως, στοχεύει στην εμβάθυνση της συμμαχίας της με χώρες της περιοχής, μέσω της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης και του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ). Στις αρχές του 2022, μάλιστα ύστερα από αίτημα του Καζακστάν στην ένταξή του στον ΟΣΣΑ, η Ρωσία έστειλε στρατεύματα για να καταστείλει τη λαϊκή εξέγερση που ξέσπασε στην εν λόγω χώρα.
Οι ΗΠΑ και η ΕΕ, από τη άλλη πλευρά, παρά τις μεταξύ τους διαφορές, προσπαθούν να επεκτείνουν την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική τους παρουσία σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, ειδικά με το ΝΑΤΟ, όπου μέχρι την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1990, αποτελούνταν από 16 κράτη-μέλη. Το 1990 είχε δεσμευτεί ότι η Συμμαχία δεν θα προχωρούσε ούτε μια σπιθαμή προς τα ανατολικά. Από τότε έως σήμερα βέβαια, το ΝΑΤΟ (ΗΠΑ) έχει επεκταθεί 800 χλμ προς τα ανατολικά με στόχο την κύκλωση της Ρωσίας, σύμφωνα με το δόγμα του Nicholas Spykman (1893-1943)[1], που λέει ότι: «Όποιος ελέγχει το Κρηπίδωμα (Rimland)[2] ελέγχει την Ευρασία֗ όποιος ελέγχει την Ευρασία, ελέγχει την οικονομία και το πεπρωμένο όλου του πλανήτη».
Τέλος, η Κίνα, είναι μια χώρα που σε ότι αφορά την ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, κρατάει επιφυλακτικές αποστάσεις, αποφεύγοντας να καταδικάσει ευθέως την εισβολή της Ρωσίας. Μην ξεχνάμε ότι η Κίνα κατέχει καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία, αφού η οικονομία της στηρίζεται σε ισχυρά μονοπώλια με διεθνή δράση, εξάγει κεφάλαια, τρις δολάρια σε δεκάδες κράτη, σε όλες τις ηπείρους και επεκτείνεται διαρκώς με το «Νέο Δρόμο του Μεταξιού», που διασχίζει περισσότερες από 70 χώρες. Η σύγκρουση της Κίνας με τις ΗΠΑ για το ποιος θα έχει τον πρώτο λόγο, απλώνεται σε όλο τον πλανήτη, από την περιοχή του Ινδο-ειρηνικού και την Αφρική, μέχρι τα Βαλκάνια και την ίδια την Ελλάδα.
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θέλω να επισημάνω ότι, η Ουκρανία, παρόλο που δεν είναι κράτος- μέλος του ΝΑΤΟ, είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος αποδέκτης στρατιωτικής χρηματοδότησης από τις ΗΠΑ. Μόνο τον τελευταίο χρόνο (2022), οι ΗΠΑ έχουν δώσει στην Ουκρανία 650 εκ. δολάρια σε πολεμικό εξοπλισμό και υπηρεσίες και με αφορμή την πρόσφατη ρωσική εισβολή, στο παραπάνω πρόγραμμα εξοπλισμού εκτός από τις ΗΠΑ, συμμετέχει και η ΕΕ με την αποστολή δυτικών οπλικών συστημάτων και ανάμεσά τους και η Ελλάδα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
SPYKMAN, Nicholas, J. Η Γεωγραφία της Ειρήνης. Εκδόσεις, Παπαζήση. Αθήνα, 2004.
Άρθρο: Rusya bu sözlerle çalkalanıyor... Ukrayna savaşı itirafı ortalığı karıştırdı!HURRİYET, Ocak 31, 2023.https://www.hurriyet.com.tr /dunya/rusya-bu-sozlerle-calkalaniyor-ukrayna-savasi-itirafi-ortaligi-karistirdi-42212686 ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2023.
Άρθρο: Πώς φτάσαμε στον πόλεμο της Ουκρανίας. ΖΟΥΓΚΛΑ.gr, Παρασκευή, 4 Μαρτίου 2022, https://www.zougla.gr/kosmos/article /odisos-etsi-i-mavri-die8nis-emplekete-me-ton-polemo-stin-oukrania ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2023
Άρθρο: Ανάλυση: Πόλεμος στην Ουκρανία: Πώς φτάσαμε ως εδώ – Τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην εισβολή της Ρωσίας. ΕΡΤNEWS,2 Μαρτίου 2022 https://www.ertnews.gr/roi-idiseon/ analysi-polemos-stin-oykrania-pos-ftasame-os-edo-ta-istorika-gegonota-poy-odigisan-stin-eisvoli-tis-rosias/ ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2023
ΒΟΥΛΤΕΨΗ, Σοφία. Άρθρο: Σοκ και δέος στην Ουκρανία: Πώς φτάσαμε σε έναν πόλεμο στην καρδιά της Ευρώπης. Liberal, 26/02/2022 https://www.liberal.gr/epikairotita/sok-kai-deos-stin-oykrania -pos-ftasame-se-enan-polemo-stin-kardia-tis-eyropis ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2023
[1] Ο Nicholas Spykman ήταν Αμερικανός γεωγράφος, γεωπολιτικός και θεωρητικός της στρατηγικής των ΗΠΑ. Θεωρείται ο πατέρας και θεμελιωτής της «Realpolitik», μαζί με τον Hans Morgenthau, όπου σύμφωνα με αυτή στηρίζεται ολόκληρο το δόγμα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, που ισχύει μέχρι σήμερα και συνεχιστές του που το έκαναν πράξη ήταν ο Zbigniew Brzezinski (σύμβουλος Εξωτερικών Υποθέσεων επί Προεδρίας Τ. Κάρτερ) και ο Henry Kissinger (τέως Υπουργός Εξωτερικών ΗΠΑ).
[2] Κρηπίδωμα (Rimland/Heartland) : ο γεωγραφικός χώρος (χερσαίος και θαλάσσιος), που περιβάλλει περιμετρικά τη Ρωσία και εκτείνεται από τις χώρες τις Ανατολικής Ευρώπης, καλύπτει όλη τη Μέση Ανατολή – Ινδία και φτάνει μέχρι την Άπω Ανατολή και ανατολικότερα.