Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης(1770-1843)
Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς
«Μόνο ένας Έλληνας να μείνει πάντα θα πολεμούμε και μην ελπίζεις πώς την γη μας θα την κάνεις δική σου, βγάλντο από τον νου σου». Η απάντηση του Κολοκοτρώνη, στον Ιμπραήμ όταν του ζήτησε να τον προσκυνήσει[1].
Το 1904 στην Αθήνα, στον αριθμό 13 της οδού Σταδίου, στο χώρο μπροστά από το κτίριο της παλαιάς Βουλής[2], τοποθετήθηκε ο έφιππος αδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη[3]. Το επίγραμμα στο βάθρο του αγάλματος αποδίδει πλήρως την προσωπικότητα και την προσφορά του ανδρός: «ΕΦΙΠΠΟΣ ΧΩΡΕΙ(προχώρα πρώτος) ΓΕΝΝΑΙΕ ΣΤΡΑΤΗΓΕ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ, ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΤΟΥΣ ΛΑΟΥΣ ΠΩΣ ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ». Ως λαός έχουμε χρέος να τού είμαστε ευγνώμονες εις το διηνεκές, διότι η Ελληνική Επανάστασις δεν θα είχε αίσιο τέλος χωρίς την συμμετοχή του.
Ο Ανδριάντας του Κολοκοτρώνη
Η Καταγωγή
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γεννήθηκε την 3η Απρ 1770, κάτω από ένα δένδρο στις πλαγιές του όρους Ραμοβούνι της Μεσσηνίας[4]. Ανήκε σε μεγάλη οικογένεια κλεφτών. Το αρχικό όνομα της οικογένειας του ήταν Τσ(ζ)εργίνης. Το επίθετο Κολοκοτρώνης προέρχεται από ακριβή μετάφραση της Αλβανικής λέξεως «Μπιθεκούρας[5]», με την οποία χαρακτήρισε ένας Αρβανίτης τον παππού του Γιάννη Μπότσικα[6], ο οποίος και το υιοθέτησε. Οι γονείς του, ήσαν ο Κωνσταντίνος και η Ζαμπία το γένος Κωτσάκη από την Αλωνίσταινα[7]. Ο Κολοκοτρώνης νυμφεύθηκε την Αικατερίνη Καρούσου[8], με την οποία απέκτησε 4 τέκνα. Τον Ιωάννη(Γενναίο), τον Πάνο, την Ελένη και τον Κωνσταντίνο(Κολλίνο). Το 1805 κατέφυγε στην Ζάκυνθο καταδιωκόμενος από τους Τούρκους. Εκεί υπηρέτησε με το βαθμό του ταγματάρχου στο «1ον Σύνταγμα του Ελαφρού Ελληνικού Πεζικού του Δούκα της Υόρκης[9]». Διοικητής του Συντάγματος ήταν ο Βρετανός Αντισυνταγματάρχης Ριχάρδος Τσώρτς[10], ο οποίος στην συνέχεια είχε ενεργό συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση. Το 1820 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τους, Αναγνωσταρά(Χρήστος Παπαγεωργίου), Αριστείδη Παπά και τον Νικόλαο Πάγκαλο, πρώην αξιωματικό του ρωσικού στρατού. Την ίδια χρονιά έφυγε από την ζωή η σύζυγός του. Την 3η Ιαν 1821, κατόπιν εντολής του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αναχώρησε από την Ζάκυνθο και μετέβη στην Καρδαμύλη της Μάνης, επικείμενης της Επαναστάσεως.
Στο λυκόφως της ζωής του βρήκε φροντίδα και στοργή στο πρόσωπο της συντρόφου του Μαργαρίτας Βελισσάρη, με την οποία απέκτησε το τελευταίο του παιδί τον Πάνο τον δεύτερο, (ο πρώτος έπεσε θύμα του εμφυλίου το 1824). Ο Πάνος Κολοκοτρώνης υπήρξε ένας από τους πιο μορφωμένους αξιωματικούς του στρατού και αναμορφωτής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων.
Ο Στρατηγός των Ελλήνων
Η επανάσταση δεν θα επικρατούσε, χωρίς τον Κολοκοτρώνη. Το πεπρωμένο τον προόριζε στα 52 του χρόνια να ηγηθεί των επαναστατημένων Ελλήνων στην Πελοπόννησο. Ήταν γεννημένος αρχηγός, γνώστης των στρατιωτικών, επιτελικός και μάχιμος συγχρόνως. Κατάφερε να «παντρέψει» την κλέφτικη παράδοση με την ευρωπαϊκή τακτική. Επέλεξε ως πρώτο στόχο τη κατάληψη της Τριπόλεως, αποσκοπώντας με το πρώτο κτύπημα να χτυπήσει την καρδιά του εχθρού, το διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου. Βρέθηκε απέναντι σ’ όλους, οι οποίοι ήθελαν να καταλάβουν τα ισχυρά οχυρά της Κορώνης, της Μεθώνης και του Νεόκαστρου(Πύλος) στη Μεσσηνία και της Μονεμβασιάς στη Λακωνία. Η πρόθεσή του ήταν να δείξει ότι οι επαναστάτες δεν είναι «μπουλούκια» άτακτων, αλλά πειθαρχημένο στράτευμα. Αυτό ήταν δυνατό να επιτευχθεί με μία τακτική στρατιωτική νίκη, αλλά δεν έπεισε κανένα. Παρ’ όλα αυτά ξεκίνησε με λίγους πιστούς προς την Τρίπολη, με εφόδια την φήμη του και την αταλάντευτη πεποίθηση του ότι ενεργεί σωστά. Καθ΄ οδόν προσέλκυσε τους ενθουσιώδεις, αλλά χρειάζονταν περισσότερους. Εξέδωσε μία σύντομη διαταγή, την οποία επανέλαβε πολλές φορές μέχρι την απελευθέρωση: «Ὅποιο χωριό δὲν ἥθελε ν’ ἀκολουθήσει τὴν φωνήν τῆς πατρίδος, τσεκούρι καὶ φωτιά».
Η Προσφορά
Ο Κολοκοτρώνης μετέτρεψε τους αγρότες σε στρατιώτες και οδήγησε τους Έλληνες στις πρώτες νίκες εναντίον των Τούρκων, στο Βαλτέτσι και στα Δολιανά (Μαι 1821). Ηγήθηκε της πολιορκίας της Τριπόλεως, μέχρι την άλωσή της (23 Σεπ 1821). Υπήρξε ο εμπνευστής και ο εκτελεστής του σχεδίου για την καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια, στον Άγιο Σώστη και στο Αγιονόρι (26-28 Ιουλ 1822). Μ’ αυτές τις νίκες εδραιώθηκε η Επανάσταση. Μετά την καθολική σχεδόν επικράτηση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο[11] (1826), όταν φαίνονταν ότι όλα είχαν χαθεί, έδωσε την πλέον κρίσιμη μάχη για να κρατήσει τους Έλληνες απροσκύνητους. Ευτυχώς η καταβύθιση του Τουρκο-αιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο, από τον ενωμένο συμμαχικό στόλο[12], «έσωσε τον αγώνα την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή».
Η Πατρίς Ευγνωμονούσα
Ο Κολοκοτρώνης φυλακίσθηκε δύο φορές: Την πρώτη από τον Γεώργιο Κουντουριώτη, άνευ δίκης, για 4 μήνες στην μονή του προφήτη Ηλία στην Ύδρα (6 Φεβ 1824), θύμα του εμφυλίου πολέμου των Ελλήνων. Την δεύτερη στην Ακροναυπλία και στο Παλαμήδι (7 Σεπ 1833-27 Μαι 1835), μετά από μία δίκη σταθμό στην νεότερη ιστορία μας. Τον κατηγόρησαν ότι συνωμοτούσε εναντίον της αντιβασιλείας και του βασιλέως και τον καταδίκασαν σε θάνατο. Ο Κωλέττης και οι περισσότεροι των υπουργών, πλην του Μαυροκορδάτου, ζήτησαν την άμεση εκτέλεσή του. Ο ανήλικος Όθων κλαίγοντας ζήτησε από την αντιβασιλεία την μετατροπή της ποινής. Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως Βασιλεύς τον αθώωσε, τον προήγαγε σε στρατηγό και τον διόρισε μέλος στο «Συμβούλιο της Επικρατείας». Ο Κολοκοτρώνης υπεστήριξε τόσο τον Ιωάννη Καποδίστρια, όσο και τον Όθωνα.
Την 4η Φεβρουαρίου του 1843, στις 11 το πρωί ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στην Αθήνα, στον αριθμό 25 της οδού που φέρει το όνομα του. Τρεις μέρες πριν είχε υποστεί εγκεφαλικό, μετά την επιστροφή του από τον γαμήλιο χορό του υιού του Κολλίνου στα ανάκτορα.
Το 2009, σε ψηφοφορία που οργάνωσε ο τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΙ για την ανάδειξη των 100 σημαντικότερων Ελλήνων όλων των εποχών, ο Κολοκοτρώνης έλαβε την τρίτη θέση στις προτιμήσεις του κοινού συγκεντρώνοντας 84.007 ψήφους. Πρώτος αναδείχθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος(127.007 ψήφοι) και δεύτερος ο ιατρός Γεώργιος Παπανικολάου(103.661 ψήφοι).
Διαπιστώσεις- Συμπεράσματα
Οι Τούρκοι κυβερνούσαν εμπνέοντας τον τρόμο, χωρίς κανένα σεβασμό προς την ζωή, την τιμή, την υπόληψη και την περιουσία των ραγιάδων. Η επιβολή της θανατικής ποινής ήταν η συνήθης πρακτική και μάλιστα με βασανιστικό τρόπο. Οι σκλαβωμένοι Έλληνες βίωναν αυτό που περιέγραψε ο Διονύσιος Σολωμός στο 4ο στίχο του «Ὕμνου εἰς τὴν Ἐλευθερίαν» «όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά».
Οι πρόγονοί μας που ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων, ήσαν άνθρωποι ανυπότακτοι, τραχείς, αγράμματοι, με το δικό τους κώδικα αξιών και εξοικειωμένοι με το θάνατο. Γι’ αυτό το λόγο «βγήκαν στο κλαρί» και έγιναν κλέφτες, αλλιώς θα έσκυβαν το κεφάλι και θα γινόντουσαν, έμποροι, υπάλληλοι, ή γραφιάδες, νομοταγείς στο «δοβλέτι» (κρατική εξουσία). Η ηθική και η συμπεριφορά των αγωνιστών του 1821, δεν έχουν σχέση με τον αστικό μας καθωσπρεπισμό, τις αντιλήψεις και τις ευαισθησίες μας. Η ζωή τους δίδαξε να στηρίζονται για την επιβίωσή τους στα όπλα και στο κεμέρι(κομπόδεμα) τους. Η τιμή τους τέλειωνε στην αιχμή της σπάθης τους. Το ήθος και ο χαρακτήρας τους μας ενδιαφέρει στο βαθμό που επηρεάζει το ιστορικό δρώμενο. Υπό αυτές τις συνθήκες οι αγωνιστές του 1821, με όλα τα ελαττώματα και τις αμαρτίες τους, πέτυχαν αυτό που έμοιαζε ακατόρθωτο. Τα γεγονότα είναι δυνατόν να εξετασθούν από διάφορες οπτικές γωνίες και συνθήκες φωτισμού. Το μεσημέρι δεν υπάρχουν καθόλου σκιές, σε αντίθεση με το δειλινό που μακραίνουν πολύ. Όταν πεθαίνεις από την πείνα και κάποιος σου δώσει φαγητό, είναι παράλογο στην συνέχεια να τον μέμφεσαι, επειδή το είχε κλέψει.
Ο Κολοκοτρώνης σε σχέδιο του
Γερμανού karl Krazeisen (1827).
Και μετά την απελευθέρωση τι ;
Οι πολεμιστές της επαναστάσεως απέδειξαν ότι είχαν τις ψυχικές δυνάμεις να απαλλαγούν από τον δυνάστη, τι επιζητούσαν όμως μετά ; Πριν την επανάσταση η κυρίαρχη αντίληψη αφορούσε στην αναγέννηση του «ρωμαίικου» και στην ανακατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Οι Έλληνες διανοούμενοι και οι φιλέλληνες μας ώθησαν να συνειδητοποιήσουμε ότι το ζητούμενο ήταν «Η ανάσταση του Ελληνικού γένους», όπως διαμήνυσε η Μεσσηνιακή Σύγκλητος στην «Προειδοποίηση της» προς τις Ευρωπαϊκές Αυλές[13].
Η αναμέτρηση για την τιθάσευση των ελαττωμάτων μας αποδείχθηκε πιο δύσκολή από τις μάχες εναντίον των Τούρκων. Μετά από εννέα χρόνια σκληρών αγώνων κατορθώσαμε να απαλλαγούμε από την οθωμανικό ζυγό, διατηρήσαμε ωστόσο στον τρόπο λειτουργία μας ως κράτος και ως κοινωνία τον «κοτσαμπασισμό» και τον «ραγιαδισμό». Ο κοτσάμπασης, τις περισσότερες φορές «κληρονομικῷ δικαιώματι» εκφράζει την αυθαίρετη και προς προσωπικό όφελός του άσκηση της εξουσίας, στο όνομα πάντοτε του αγνότερου πατριωτισμού. Ο ραγιάς δυσπιστεί προς την διοίκηση, συμπεριφέρεται με δουλικότητα προς τους κρατούντες, αλλά επιζητεί την προστασία τους, μη εμπιστευόμενος τις νόμιμες διαδικασίες.
Την 2α Ιαν 1822, στην εναρκτήρια Εθνοσυνέλευση ψηφίσθηκε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα[14]. Η ενέργεια αυτή κατέδειξε την επιθυμία μας για ισονομία και ισοπολιτεία, η οποία όμως δεν μετουσιώθηκε σε πράξη. Η εμφάνιση της Ελλάδος ως ανεξαρτήτου κράτους στον ευρωπαϊκό χάρτη, δεν σήμανε την είσοδό μας στο «Παράδεισο», αλλά ὀτι εμείς πλέον θα αποφασίζαμε τα του οίκου μας. Ο απολογισμός δύο αιώνων ελευθέρου βίου έχει θετικό πρόσημο σ’ όλους τους τομείς. Ήταν δυνατόν να είμασταν καλύτερα, αλλά ίσως και χειρότερα. Ως λαός χρεωνόμαστε τόσο τα ορθά, όσο και τα εσφαλμένα.
Την παρούσα περίοδο, ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την οικονομική κρίση και την πανδημία του COVID 19, δείχνει ότι το ζητούμενο εξακολουθεί να είναι η αυτογνωσία, η οριοθέτηση των δικαιωμάτων μας και η αποδοχή των υποχρεώσεων μας.
Ο Κολοκοτρώνης έλεγε προς τον Καποδίστρια, ότι η μετάβαση από τον οθωμανικό προς τον δυτικοευρωπαϊκό τρόπο λειτουργίας θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο βαθμιαία. Από την περίοδο της ανεξαρτησίας μας φαίνεται ότι βρισκόμαστε σε μια συνεχή κατάσταση «ήπιας προσαρμογής». Η επίτευξη του στόχου της συγκροτήσεως ενός λειτουργικού, αποδοτικού, ισχυρού, δίκαιου και προστατευτικού προς τους πολίτες κράτους, μπορεί να παρομοιασθεί σαν ένας πλανήτης και η Ελλάδα σαν ένας δορυφόρος σε τροχιά γύρω του. Το ζητούμενο είναι η ομαλή προσεδάφιση και όχι η πρόσκρουση επ’ αυτού, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το πότε θα πραγματοποιηθεί.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] «Ο Γέρος του Μοριά, Τα Άπαντα», Σπύρου Μελά, Εκδόσεις Δημητράκος Αθήνα 1954, τόμος 1ος.
[2] Το νεοκλασικό μέγαρο θεμελιώθηκε το 1858 από την Βασίλισσα Αμαλία και σχεδιάσθηκε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Francois Boulanger, προκειμένου να στεγάσει την Βουλή και την Γερουσία. Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 1875 και στις 11 Αυγούστου του ίδιου έτους κηρύχθηκε η έναρξη συνεδριάσεων της βουλής, επί πρωθυπουργίας Χαριλάου Τρικούπη. Το 1935 η Βουλή μεταστεγάστηκε στα Παλαιά Ανάκτορα στην Πλατεία Συντάγματος.
[3] Ο πρώτος έφιππος ελληνικός αδριάντας ήταν έργο του Τήνιου γλύπτη Λάζαρου Σώχου(1857-1908), τον οποίο σμίλεψε στην Γαλλία. Ο χαλκός προήλθε από κανόνια της επαναστάσεως και η χύτευση έγινε σε δύο αντίτυπα στο εξωτερικό. Το ένα στήθηκε στο Ναύπλιο το 1901 και το άλλο στην Αθήνα.
[4] Το Ραμοβούνι ή Ρωμιοβούνι είναι ένα μικρό βουνό πλησίον των κοινοτήτων Μίλα και Βασιλικό της Μεσσηνίας.
[5] Μπιθεκούρας, από τις αλβανικές λέξεις "Bythe και gur", που σημαίνουν οπίσθια και κοτρόνι. Εξ’ ου και το Κολοκοτρώνης.
[6] Ο σωματότυπος του Γιάννη Μποτσικα(κοντός με στρογγυλούς γοφούς) παρέπεμπε στο φυτό μπότσικα ή σκυλοκρέμμυδο το οποίο είχε στρογγυλή ρίζα και μικρό βλαστό.
[7] Η Αλωνίσταινα βρίσκεται 25 χλμ. βορείως της Τριπόλεως σε υψόμετρο 1.200 μέτρα στο όρος Μαίναλον.
[8] Αικατερίνη Καρούσου ή Καρούτσου(1772-1820), ήταν η μικρότερη κόρη του προεστού Δημήτρη Καρούσου του Άκοβου (23 χλμ από την Μεγαλόπολη στον Ταΰγετο).
[9] Οι 1.000 άνδρες του συντάγματος διατήρησαν την φουστανέλα και τα τουζλούκια(περικνημίδες), έφεραν όμως κόκκινο αμπέχονο και περικεφαλαία με σταυρό πάνω από τον γείσο, με αναγεγραμμένη επ’ αυτού την λέξη «Είθε(μακάρι)» .
[10] Sir Richard Church(1784-1873), Βρετανός στρατιωτικός από Ιρλανδό πατέρα και Αγγλίδα μητέρα. Το 1827 ανέλαβε την διοίκηση των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων. Μετά την ανεξαρτησία διορίσθηκε μέλος της γερουσίας.
[11] Οι επαναστάτες διατηρούσαν τον έλεγχαν μόνο στην Μάνη, στο Ναύπλιο, στην Τρίπολη, στις Σπέτσες και στην Ύδρα. Οι κάτοικοι κουρασμένοι από τον πόλεμο, αναγνώριζαν την εξουσία του Ιμπραήμ προκειμένου να επιβιώσουν. Υπήρχαν και αυτοί που αναζητούσαν καταφύγιο σε ασφαλείς περιοχές, αλλά στην κυριολεξία λιμοκτονούσαν.
[12] Την 8η/20η Οκτωβρίου1827, στον κόλπο του Ναβαρίνου στην Μεσσηνιακή Πύλο, οι ενωμένοι στόλοι της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας καταβύθισαν τον Τουρκο-αιγυπτιακό στόλο. Επικεφαλής των στόλων των χωρών τους ήσαν: ο Άγγλος αντιναύαρχος Εδουάρδος Κόρδιγκτον, ο Γάλλος υποναύαρχος Ερρίκος Δεριγνύ, ο Ρώσος υποναύαρχος Λογγίνος Χέϋδεν, ο Τούρκος Τακίρ Πασάς και ο Αιγύπτιος Μωχαρέμ Μπέης.
[13] Την 23η Μαρτίου 1821 η Μεσσηνιακή Σύγκλητος απέστειλε προς τις ευρωπαϊκές αυλές έγγραφο με τον τίτλο «προειδοποίηση» την οποία υπέγραψε ο Πέτρος Μαυρομιχάλης ως αρχιστράτηγος των Σπαρτιατικών στρατευμάτων και στην οποία γνωστοποιούσε ότι: «ἀπεφασίσαμεν, ἥ νὰ ἐλευθερωθώμεν, ἤ νὰ ἀποθάνωμεν».
[14]. Σ’ αυτή την πρώτη Εθνική Συνέλευση, στο χωριό Πιάδα (πλησίον της αρχαίας Επιδαύρου), οι πληρεξούσιοι των επαναστατημένων Ελλήνων, από την Πελοπόννησο, την Στερεά και τα νησιά του Αιγαίου ψήφισαν το πρώτο σύνταγμα της Ελλάδος, υπό το τίτλο «Οργανικός Νόμος της Επιδαύρου», πάνω στα πρότυπα των συνταγμάτων της Αμερικής, της Γαλλίας και κυρίως του Βελγίου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
«Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου», Αθήνα 1948.
Ο Γέρος του Μοριά, Τα Άπαντα, Σπύρος Μελάς, Αρχαίος Εκδοτικός Οίκος Δημητράκου, Αθήνα 1954.
«Η Ελληνική Επανάστασις» Διονυσίου Α. Κόκκινου, , Εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 1974.
«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε, Αθήνα 1977.
«ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ» Νικολάου Σπηλιάδου, , Ινστιτούτο Διεπιστημονικών ερευνών Ανάπτυξης της Νεωτέρας Ελλάδος «Χαρίλαος Τρικούπης», Αθήνα 2007.
«Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» George Finley, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2009.
« Η Ελληνική Επανάσταση» Mark Mazower, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια , 2021