Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι επιπτώσεις
Γράφει ο Υπτγος ε.α. Γεώργιος Γκορέζης, αρθρογράφος, συγγραφέας, απόφοιτος της Σχολής Διοίκησης και Επιτελών της Αμερικής, τ. Διευθυντής Πληροφοριών της Νότιας Πτέρυγας του ΝΑΤΟ ( AFSOUTH ).
Με αισθήματα οργής και θλίψης η παγκόσμια κοινή γνώμη παρακολουθεί τον πόλεμο στην Ουκρανία, την πρώτη γενικευμένη ένοπλη σύρραξη στον 21ο αιώνα στο ευρωπαϊκό έδαφος. Οι Διεθνείς αναλυτές είχαν προαναγγείλει το ρωσικό σχέδιο επίθεσης εναντίον του Κιέβου από το 1997 και μάλιστα το περιέγραψαν με αρκετή λεπτομέρεια, προβλέποντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ρωσόφωνων κατοίκων της ανατολικής Ουκρανίας. Αλλά ο πόλεμος δεν ήταν τόσο μακρινός για την ευρωπαϊκή ήπειρο. Έχουν περάσει 32 χρόνια από την έναρξη της ένοπλης σύρραξης στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η οποία οδήγησε στη βίαιη διάλυσή της και στην ανάδυση νέων κρατών. Όπως 48 χρόνια πέρασαν από τότε που η Τουρκία εισέβαλλε στην Κύπρο και από τότε κατέχει τμήμα εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταπατώντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου.
Οι αιτίες για τη ρωσική εισβολή γεννήθηκαν την επόμενη ημέρα της κατάρρευσης του σοβιετικού οικοδομήματος το 1991 και της δημιουργίας του ανεξάρτητου Ουκρανικού κράτους. Ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2014 και κλιμακώθηκε τον Φεβρουάριο του 2022 με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Κατέληξε να είναι μια συνεχής και παρατεταμένη σύγκρουση, μέσο της οποίας η Ρωσία επιδιώκει μια εκδοχή του δόγματος Μπρέζνιεφ για «περιορισμένη κυριαρχία για την Ουκρανία, που δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από αυτή του συμφώνου της Βαρσοβίας πριν από την κατάρρευσή του». Η Ουκρανία θεωρείται από τη Ρωσία ως μέρος της σφαίρας επιρροής της και οι Ρώσοι ηγέτες πιστεύουν ότι η ενσωμάτωση της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα έθετε σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια της χώρας τους.
Μερικοί στρατηγικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η επέμβαση της Δύσης στα εσωτερικές υποθέσεις της Ρωσίας ήταν παράγοντας έντασης και αύξησης της ρωσικής επιθετικότητας προς την Ουκρανία. Ισχυρίζονται ότι η προσπάθεια επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά μέσω της Ουκρανίας ήταν επόμενο να συναντήσει την ρωσική άρνηση. Αντίθετα, άλλοι υποστήριξαν ότι ακόμα και αν το ΝΑΤΟ δεν επιδίωκε την προς Ανατολάς επέκτασή του, η Ρωσία θα συμπεριφερόταν με τον ίδιο τρόπο, λόγω του μεγαλοϊδεατισμού και του σωβινισμού που υπάρχουν ενσωματωμένα στην πολιτική της από την εποχή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Είναι αλήθεια ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησε ένα κενό ασφάλειας στη ευρύτερη περιοχή και η φανερή πρόθεση του ΝΑΤΟ να επεκταθεί στην Ουκρανία ουσιαστικά ανατρέπει την υφιστάμενη ισορροπία ισχύος στην περιοχή. O διεθνολόγος Kenneth Waltz σωστά είχε υποστηρίξει, ότι «η μη εξισορροπημένη ισχύς αποτελεί κίνδυνο για τα αδύναμα, αλλά και για τα ισχυρά κράτη. Μια έλλειψη ισορροπίας ισχύος με το να εκτρέφει τη φιλοδοξία κάποιων κρατών για επέκταση της επιρροής τους μπορεί να βάλει στον πειρασμό επικίνδυνων δραστηριοτήτων. Η ασφάλεια για όλα τα κράτη εξαρτάται από τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ αυτών».
Ερχόμενοι στις εξελίξεις στο στρατιωτικό μέτωπο μετά την εισβολή, η γενικά αποτυχημένη επιχειρησιακή τακτική των Ρώσων επιτελών υποδηλώνει προχειρότητα και ερασιτεχνισμό σε έναν ολέθριο συνδυασμό. Με αποτέλεσμα η γεωπολιτική αποτίμηση των εξελίξεων να φιλοτεχνεί αργά αλλά σταθερά την στρατηγική ήττα της Ρωσίας, με ευρύτερες επιπτώσεις και εξελίξεις. Αυτές οι εξελίξεις θα έχουν πολύ αρνητικές συνέπειες για τους λαούς της περιοχής, αλλά και για τον πλανήτη ολόκληρο, σε ότι αφορά τη μοίρα των λαών και την ισορροπία ισχύος την επόμενη μέρα.
Όσο περισσότερο υποχωρούν οι ρωσικές δυνάμεις τόσο εντείνεται ο φόβος ότι ο πρόεδρος της Βλαντιμίρ Πούτιν θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά στην Ουκρανία, όπως κατά καιρούς έχει απειλήσει να κάνει. Όπως το έθεσε ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ο κόσμος αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη απειλή «Αρμαγεδδώνα» από την κουβανική πυραυλική κρίση του 1962. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι αν θα υπάρξει κάποια προειδοποίηση όταν ο κ. Πούτιν πρόκειται να περάσει τον πυρηνικό Ρουβίκωνα. Τα οπλοστάσια «στρατηγικών» όπλων μεγάλης εμβέλειας της Ρωσίας και της Αμερικής παρακολουθούνται στενά βάσει της συνθήκης New start, η οποία περιορίζει κάθε πλευρά σε 1.550 αναπτυγμένες κεφαλές σε πυραύλους, βομβαρδιστικά και υποβρύχια. Το πρόβλημα είναι ότι πολλά από αυτά βρίσκονται σε υψηλή ετοιμότητα και μπορούν να εκτοξευθούν απροειδοποίητα.
Μια πιο εφικτή επιλογή θα ήταν περιορισμένο πυρηνικό χτύπημα χρησιμοποιώντας ένα ή περισσότερα από τα περίπου 2.000 «τακτικά» πυρηνικά όπλα της Ρωσίας, τα οποία έχουν γενικά μικρότερη εκρηκτική ισχύ και μικρότερο βεληνεκές. Το ΝΑΤΟ έχει περίπου 100 τέτοια όπλα αποθηκευμένα στην Ευρώπη. Οι τακτικές κεφαλές της Ρωσίας βρίσκονται σε αρκετές δεκάδες αποθηκευτικές. Βετεράνοι των δυτικών δεξαμενών σκέψης αναφέρουν ότι θα ήταν σχεδόν βέβαιο ότι η όποια μεγάλη κίνηση κεφαλών θα εντοπιζόταν. Αλλά προσθέτουν ότι η Ρωσία δεν θα είναι ποτέ βέβαιη ότι παρακολουθείται. Σε κάθε περίπτωση η απόκρυψη της κίνησης των κεφαλών θα ήταν ενάντια στους σκοπούς της Ρωσίας: Υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν θα ήθελε να γνωρίζουμε ότι προετοιμάζεται για πυρηνική χρήση. Θα προτιμούσε πολύ να απειλήσει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα και να αποσπάσει παραχωρήσεις, παρά να τα χρησιμοποιήσει στην πραγματικότητα.
Η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είχε σοβαρές επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Προκάλεσε παγκόσμια επισιτιστική και ενεργειακή κρίση και ελλείψεις σε τρόφιμα και βασικά αγαθά. Οδήγησε στη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με 6,7εκ. Ουκρανούς πολίτες να εγκαταλείπουν τη χώρα και σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της Ουκρανίας να εκτοπίζεται. Η εισβολή καταδικάστηκε διεθνώς από χώρες της Δύσης, όπως και από όλους τους διεθνείς οργανισμούς, τα Ηνωμένα Έθνη, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το δε Συμβούλιο της Ευρώπης απέβαλε τη Ρωσία. Ανακοινώθηκαν οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οι οποίες επηρέασαν σημαντικά τόσο τη Ρωσία αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Στις κυρώσεις των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής ένωσης εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας περιλαμβάνονται η απαγόρευση κάθε συναλλαγής με την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, ο αποκλεισμός των ρωσικών τραπεζών από το σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών, το κλείσιμο των εναέριων χώρων σε όλη σχεδόν την Ευρώπη και στις ΗΠΑ, και ο περιορισμός στις εμπορικές αγοραπωλησίες προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας επέβαλαν και οι πολυεθνικές εταιρίες. Το δε Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ανακοίνωσε τη διεξαγωγή έρευνας για τέλεση εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στην Ουκρανία από το 2013, καθώς και κατά τη διάρκεια της εισβολής το 2022.
Οι αποκλεισμοί επεκτάθηκαν και στους χώρους του πολιτισμού, του αθλητισμού και της επιστήμης. Τη διακοπή των συνεργασιών με τα ρωσικά καλλιτεχνικά σχήματα αποφάσισαν η Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, η βασιλική όπερα του Λονδίνου, η κρατική όπερα της Βαυαρίας, η σκάλα του Μιλάνου και άλλοι οργανισμοί. Αποκλεισμοί επιβλήθηκαν κατά Ρώσων αθλητών και αθλητικών ομοσπονδιών. Στις αρχές Μαρτίου του 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να παγώσει τη συνεργασία της με ρωσικούς ερευνητικούς οργανισμούς και Ρώσους επιστήμονες στα πλαίσια του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», κάτι που έπραξαν και αρκετές εθνικές κυβερνήσεις. Η δε χώρα μας θα συνεχίσει με κάθε ευκαιρία να στέλνει μήνυμα καταδίκης του αναθεωρητισμού απ’ όπου κι’ αν προέρχεται, και να υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία της Ουκρανίας.
Την στήριξή τους στην Ρωσική Ομοσπονδία ή την ανοχή τους στις στρατιωτικές της ενέργειες διακήρυξαν ελάχιστοι αρχηγοί κρατών και πρωθυπουργοί από τη Λατινική Αμερική και από χώρες όπως το Ιράν, η Αρμενία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, η Λευκορωσία. Η Σερβία καταδίκασε την εισβολή χωρίς να επιβάλει κυρώσεις. Το Ισραήλ δεν έχει καταδικάσει την ρωσική εισβολή, αλλά αποστέλλει μόνο ανθρωπιστική βοήθεια. Διαδήλωση υπέρ της εισβολής πραγματοποιήθηκε στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Η δε Τουρκία με την αλλοπρόσαλλη και φιλορωσική πολιτική του Ερντογάν πήρε ουδέτερη θέση, κλείνοντας τα στενά του Βοσπόρου και αρνούμενη να μετάσχει στο πλέγμα των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας.
Διαψεύδοντας το πολιτικάντικο επιχείρημα ότι «ο πόλεμος είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση για να τον αφήσουμε στους στρατιωτικούς»,ο επικεφαλής των Αμερικανικών ΕΔ στρατηγός Μίλεϊ φέρεται να έχει επαναφέρει το θέμα των διαπραγματεύσεων με τη Μόσχα-οι στρατιωτικοί γνωρίζουν πολύ καλύτερα τι προκαλεί ο πόλεμος. Οι απόψεις του περίπου δραχμοποιήθηκαν στη Δύση. Δεν έχουν την υποστήριξη συμβούλων του Μπάιντεν, ειδικά τώρα που οι ουκρανοί εμφανίζονται να έχουν δυναμική. Δεν είναι προφανώς μόνο αυτός ο λόγος. Πολλοί κερδίζουν πάρα πολλά από αυτόν τον πόλεμο.
Το Πεντάγωνο συνεχίζει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία . Μεταξύ των όπλων που θα αποσταλούν θα είναι τα πρώτα κινητά συστήματα αεράμυνας Avenger που παρέχονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες καθώς και πύραυλοι για συστήματα αεράμυνας HAWK που ήδη παρέχονται από την Ισπανία, όλμοι, βλήματα πυροβολικού, Humvee, εκτοξευτές χειροβομβίδων, εξοπλισμός κρύου καιρού και πυρομαχικά για τα συστήματα πυραύλων πυροβολικού υψηλής κινητικότητας , ή HIMARS, που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά στην απώθηση των Ρώσων.
Ο στρατηγός Milley έχει επισημάνει ότι οι Ρώσοι σκάβουν χαρακώματα προετοιμάζοντας την κατάσταση για τον χειμώνα, όταν τα μέτωπα πιθανώς θα σταθεροποιηθούν. Η οπισθοχώρηση φάνηκε να στοχεύει στη δημιουργία μιας πιο ισχυρής αμυντικής θέσης. Ο στρατηγός υποστηρίζει ότι οι μάχες μπορεί να χαλαρώσουν τους κρύους μήνες με λιγότερες πιθανότητες για περαιτέρω θεμελιώδεις αλλαγές στο έδαφος, και προσφέρουν ένα παράθυρο ευκαιρίας για συνομιλίες. Στις συζητήσεις του Λευκού Οίκου, επικαλέστηκε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι δύο πλευρές συμμετείχαν επί χρόνια σε πόλεμο χαρακωμάτων με ελάχιστες αλλαγές στο έδαφος, αλλά με εκατομμύρια άσκοπες απώλειες
Με την Ρωσική εισβολή συντελείται μια θηριωδία στην ουκρανική γη, με εκατόμβες θυμάτων και άμαχους να σκοτώνονται ή να παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς. Ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι κάθε πόλεμος είναι μια πραγματικότητα που ενυπάρχει στη φύση του ανθρώπου, αλλά μπορεί να προβλεφθεί και να αποτραπεί Η συμπεριφορά των κρατών δεν έχει αλλάξει, όσο κι αν κάποιοι ευαγγελίζονται ένα ελεγχόμενο διεθνές σύστημα, με θεσμούς και αρχές. Ο Θουκυδίδης έγραψε για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ότι η άνοδος της Αθήνας και η απειλή της κυριαρχίας της Σπάρτης ήταν η αιτία του πολέμου, και αυτό είναι που μένει κι’ έχει διαχρονική αξία.