Ο Ελληνισμός στην Ρωσία
- Αρχαιότητα: Ο Ελληνισμός στα βόρεια του Ευξείνου Πόντου και στην Ρωσία παρατηρείται από τον 8ο π.Χ. αιώνα [Β' Ελληνικός αποικισμός]. Με την εκδίωξη των Κιμμερίων από τις άγριες φυλές των Σκύθων, αυτοί επέλεξαν σαν πρώτο τόπο εγκατάστασης την Κριμαία και κυρίως την είσοδο της Μαιώτιδας λίμνης [Αζοφικής]. Η τελευταία, αργότερα έγινε πρώτη πρωτεύουσα του Κιμμέριου Βοσπόρου με την ονομασία Φαναγώρεια. Από τους Μιλησίους ιδρύθηκαν το ποντοκάπαιο, η Χερσόνησος [σημερινή Χερσών], η Καρκίνη κ.α. Οι πόλεις αυτές ανθούσαν και απετέλεσαν το Βασίλειο Κιμμερίου Βοσπόρου, υπό τον Μυτιληνιό Αρχαιάνακτα [480-438 π.Χ.] ιδρυτή της Δυναστείας Αρχαιακτιδών. Το βασίλειο αυτό καταληφθέν από τους Σκύθες , καταλήφθηκε από Μυθριδάτη ΣΤ' τον Ευπάτορα [Πέρση] βασιλέα του Πόντου.
Ο πολιτισμός του Κιμμερίου Βοσπόρου επιβεβαιώνεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα, ταφικά μνημεία, γραπτά, ερείπια ναών κ.λ.π. που δείχνουν αδιάσπαστη συνέχεια του Ελληνικού πολιτισμού και ότι οι κάτοικοι του Πόντου μιλούσαν και έγραφαν την Ελληνική γλώσσα.
Ενδεικτικά θα αναφερθούν μόνο δύο αρχαίοι συγγραφείς:
α. Ο Ηρόδοτος τον 6ο π.χ. αιώνα, εις το 4ο βιβλίο του Μελπομένη [παράγραφος 95 γράφει: «Ταύτα δε Ελλήνων εις Πόντον οικαίοντες λέγουσι» [Οι κατοικούντες εις τον Πόντον ανήκουν εις το γένος των Ελλήνων.
β. Ο Ξενοφών στην Κύρου Ανάβαση [βιβλίο 4ο κεφάλαιο 5-12] γράφει: ''Και ήλθον επί θάλατταν εις Τραπεζούντα πόλιν Ελληνίδα οικουμένην εν Ευξείνω Πόντω Σιωπαίων αποικίαν. [Φεβρουάριος του 400 π.Χ.] [οικουμένην = κατοικουμένην].
- Βυζαντινή Περίοδος: Οι παραπάνω περιοχές προσαρτήθηκαν στο Βυζάντιο από τον Ηράκλειτο το 640 μ.Χ.. Με την διάδοση του Χριστιανισμού στη Ρωσία, ευνοήθηκε και η διείσδυση του Ελληνικού, κυρίως χάρη στον μοναχισμό και τις Ιεραποστολές. Σημαντικότερη θεωρείται αυτή του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Φωτίου το 860 μ.Χ, όπου οι Θεσσαλονικείς αδελφοί μοναχοί Κύριλλος και Μεθόδιος διέδωσαν τον Χριστιανισμό από τον Βόλγα ποταμό μέχρι την Κριμαία. Τότε μεταφράσθηκε η Αγία Γραφή καθώς και άλλα κείμενα από τα Ελληνικά στα Ρωσικά. Eπί πλέον καθιερώθηκε το Κυριλλικό αλφάβητο [ή γλαγολιτικό]. Από τον 9ο αιώνα και στη συνέχεια έχουμε ανταγωνισμό Βυζαντινών και Μουσουλμάνων για την επικράτηση στην Ρωσία. Ο Χριστιανισμός πέτυχε την μεγαλύτερη διείσδυση στην Ρωσία προς το τέλος του 14ου αιώνα, όταν ο Ιωάννης Η' Παλαιολόγος παντρεύτηκε την κόρη του Ηγεμόνα της Μόσχας Βασιλείου, την Άννα. Η πτώση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας έγινε το 1461 μ.Χ. Ο τελευταίος αυτοκράτορας Ιωσήφ Δαβίδ Κομνηνός αφού είδε ''τους επτά γιούς του και τον ανεψιό του να πίπτουν από τον πελέκι των Οθωμανών'', βρήκε και ο ίδιος μαρτυρικό θάνατο [Δ. Οικονομίδης].
- Τουρκοκρατία-Δημιουργία Ελληνικού Κράτους, μέχρι σήμερα: Το 1472 μ.Χ. η Ζωή [αργότερα ονομάσθηκε Σοφία], ανεψιά του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου [κόρη του Θωμά],παντρεύτηκε τον Τσάρο Ιβάν. Έτσι δημιουργήθηκαν προϋποθέσεις κύματος φυγής Ελλήνων κληρικών, εμπόρων, λογίων κ.α. προς την Ρωσία, πέραν αυτών που κατέφυγαν στη Δύση, όπως ο μητροπολίτης Νίκαιας Βησσαρίων από την Τραπεζούντα. Αυτός μέχρι τον θάνατό του ,πέραν της πολλαπλής προσφοράς του, αγωνίσθηκε να συνεγείρει τους Δυτικούς προς ανακατάληψη του Βυζαντίου. Δι' αυτόν ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος γράφει ότι ήταν ''ο επιφανέστερος εκ των προσφύγων εν τη Εσπερία Ευρώπη''. Οι Έλληνες στη Ρωσία εγκαταστάθηκαν στην Μόσχα και στο Κίεβο που με τις γνώσεις τους βοήθησαν στα γράμματα, τέχνες κ.α. Μαζί τους μετέφεραν πλούτο χειρόγραφων, όσων διασώθηκαν από τα χέρια του Οθωμανού κατακτητή. Οι οικουμενικοί Πατριάρχες Ιωσήφ Β' και Ιερεμίας Β΄ ανακήρυξαν το 1593 σε Πατριαρχείο την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας. Ο Βυζαντινολόγος καθηγητής Νίκος Βενέτης γράφει πως ανακαλύφθηκαν ποντιακά χειρόγραφα στο Μουσείο Κάστρου της Άγκυρας, που ανήκαν στην Παναγία Σουμελά του Πόντου. Με την Ρωσσοτουρκική Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 έχουμε νέο κύμα μετανάστευσης Ελλήνων προς την Ρωσία. Η Αικατερίνη Β' με διάταγμα [Ουζάκιο] του 1775 παραχώρησε στους Έλληνες έκταση 14.000 στρεμμάτων για εγκατάστασή τους, με προνόμια μάλιστα αυτοδιοίκησης. Την ίδια περίοδο παρουσιάσθηκε αύξηση Ελληνικών Σχολείων σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παράλληλα παρατηρείται μεγάλη δραστηριότητα σε οικονομικούς, εμπορικούς και ναυτιλιακούς τομείς, ιδιαίτερα στα βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου. Τότε έκτισαν στα παράλια της Αζοφικής Θάλασσας την Μαριούπολη προς τιμήν της Παναγίας.
Το 1790 ιδρύθηκε από την Αικατερίνη Β' η Οδησσός [από την αρχαία Ελληνική ονομασία στο ίδιο μέρος της παλαιάς]. Η πόλη αναπτύχθηκε γρήγορα σε μεγάλο εμπορικό κέντρο. Έγινε καταφύγιο για τον διωκόμενο και κατατρεγμένο Ελληνισμό. Θα γίνει η Οδησσός στη συνέχεια [1814] έδρα της Φιλικής Εταιρίας. Εκεί οργανώθηκε η προετοιμασία της μεγάλης Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Επόμενο μεγάλο ρεύμα του Ελληνισμού προς την Ρωσία έχουμε τον 18ο αιώνα από τους καταδιωχθέντας από τους Τούρκους από τον Πόντο. Οι Ρώσοι αυτούς τους ονόμασαν Περσενεβίνο [δηλαδή γιοί των σοφών], δηλ. Έλληνες. Στα χρόνια της Επαναστάσεως του 1821, πολλοί Έλληνες, λόγω των ικανοτήτων τους έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στη Ρωσία [όπως Διοίκηση, Διπλωματία, Στρατό, κ.α.]. Τότε ξεπήδησαν ο Καποδίστριας από την Κέρκυρα, η μεγάλη οικογένεια των Υψηλάντηδων κ.α.. Κατά τα έτη 1828-29 αφίχθηκαν από τον Πόντο στη Ρωσία 90.000.και το 1876 άλλοι 100.000 που εγκαταστάθηκαν κυρίως στα παράλια. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922-23 μεγάλο μέρος Ελλήνων, κυρίως Ποντίων, κατέφυγαν στη Ρωσία για να γλυτώσουν από την σφαγή των Τούρκων.
- Στην Ρωσία όμως από το 1917 είχαν επικρατήσει οι Μπολσεβίκοι. Λόγω της συμμαχίας των τελευταίων με τον Κεμάλ, το κλίμα για τους Έλληνες ήταν ιδιαίτερα αρνητικό. Ο μεγάλος συγγραφεύς και ποιητής Ν. Καζαντζάκης ευρεθείς εις την περιοχή του Πόντου το 1919 ως Γενικός Διευθυντής [σημερινός Γενικός Γραμματέας] του Υπουργείου Περιθάλψεως, απεσταλμένος του Ελευθερίου Βενιζέλου, γράφει αργότερα στο βιβλίο του ''Αναφορά στον Γκρέκο'', για την τραγική κατάσταση του εκεί Ελληνισμού που αντιμετώπισε. ''Πόνεσα την αιώνια σταυρωμένη ράτσα μου που κινδύνευσε πάλι στο Προμηθεϊκό βουνό του Καυκάσου. Δεν είναι ο Προμηθέας , ήτο η Ελλάς καρφωμένη πάλι από το κράτος και τη βία στον Καύκασο και φωνάζει τους ανθρώπους, τα παιδιά της να τη σώσουν''. Ένα μέρος των Ελλήνων εκρωσίσθηκε ,ένα άλλο μέρος απορρίφθηκε στη Ρωσική Διοίκηση. Το μεγαλύτερο μέρος όμως κατόρθωσε να διατηρήσει την Ελληνικότητα και την Ορθοδοξία.
Το 1938 αρχίζει η μαύρη περίοδος για τον Ελληνισμό της Ρωσίας, λόγω των Σταλινικών εκκαθαρίσεων. Κλείνουν τα Ελληνικά Σχολεία παντελώς. Πολλοί Έλληνες εκτοπίζονται, φυλακίζονται, εκτελούνται με ανύπαρκτες, αστήρικτες , ως γελοίες κατηγορίες [κατασκοπεία, προετοιμασία για αυτονομιστικά κινήματα, δολιοφθορές, θρησκευτικός φανατισμός ,κ.α. Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια γίνονται μαζικές εκτοπίσεις Ελλήνων στα βάθη της Ρωσίας. Το 1949 ολόκληροι οικισμοί γύρω από πόλεις και Χωριά εκτοπίζονται ομαδικά σε Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Σιβηρία. Κατά μέτριους υπολογισμούς, εκτοπίσθηκαν πάνω από 60.000. Από αυτούς, πάρα πολλοί πέθαναν, χάθηκαν από κακουχίες, κάτεργα κτλ. Η Σοβιετική απογραφή του 1926 κατέγραψε 213.765 Έλληνες και στην αντίστοιχη του 1939 σε 286.000. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι δεν υπήρξε διαδεδομένη αντεπαναστατική δραστηριότητα μεταξύ των Σοβιετικών Ελλήνων. Ο Ρώσος Ιστορικός Αλεξάντερ Νέκριτσ αναφέρει, ότι οι Έλληνες απελάθηκαν το 1949 λόγω της συμμαχίας της Ελλάδος με το Ηνωμένο Βασίλειο. Άλλοι το θεωρούν συλλογική τιμωρία, επειδή οι Έλληνες κομμουνιστές έχασαν στον συμμοριτοπόλεμο [1946-1949].
Αλήθεια αυτούς θα τους αναζητήσει κανείς και πότε ; Από το 1949 και στη συνέχεια ο μεγάλος όγκος των ηττημένων δυνάμεων από την Ελλάδα κατέφυγε στη Ρωσία και δημιούργησε διάφορες παροικίες, με την πλέον δυναμική αυτήν της Τασκένδης. Το 1955 και μετά τον θάνατο του Στάλιν [1953] με απόφαση του Ανωτάτου Σοβιέτ, οι εκεί Έλληνες ήταν ελεύθεροι και έπαυσε η εκτόπισή τους. Δεν μπορούσαν όμως να φύγουν ,διότι δεν τους επέτρεπαν οι αρχές. Τελικά αυτό επετράπη με την Περεστρόικα του 1988. Τότε άρχισε η μεγάλη φυγή προς την Ελλάδα και τη Μαύρη Θάλασσα.
Σε αντίθεση με πολλές άλλες ''τιμωρημένες εθνοτικές ομάδες'' οι Σοβιετικοί Έλληνες δεν αποκαταστάθηκαν επίσημα ούτε από από την Σοβιετική, ούτε από την μετασοβιετική νομοθεσία.
Επίμετρο: Ο Ελληνισμός σήμερα, όπως και παλαιότερα [εκτός Ελληνικής Επικράτειας], αντιμετωπίζει διωγμούς, κυρίως στις περιοχές με ένταση πολέμου, σε κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ο Ελληνισμός στη Ρωσία σε όλη τη διάρκεια του Μπολσεβικισμού [70 χρόνια, μεταξύ 1917-1988], έζησε δυστυχώς ξεχασμένος και αγνοούμενος από την Ελληνική πολιτεία .Εκεί με άπειρες κακουχίες ,στερήσεις με πάσης φύσεως διωγμούς, εκτοπίσθηκε, βασανίσθηκε, θανατώθηκε. Κατόρθωσε όμως χάρη στην ανθεκτικότητά του να διατηρήσει την ταυτότητα και την Ελληνικότητά του. Έζησε στην κυριολεξία ''στο φως και το σκότος.'' Ο Νομπελίστας ποιητής του Αιγαίου γράφει: ''Το δράμα του φωτός και του σκότους, σημαδεύει τον Ελληνισμό στους αιώνες.''