Το Νταβουγλιανό δόγμα στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις
Γράφει ο Ταξίαρχος ε.α. Νικόλαος Νικολάου - Πτυχιούχος στο τμήμα «Τουρκικών Μεσανατολικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών»/ ΕΚΠΑ με ειδίκευση στην Οθωμανολογία/Τουρκολογία, Αραβολογία και Ισλαμική Θεματολογία.
Η Τουρκία έχει αρχίσει εδώ και αρκετό καιρό να «παίζει εν ού παικτοίς» πειραματιζόμενη με το Ισλάμ, ως γεωπολιτικό καταλύτη των διμερών της σχέσεων με δυνάμεις της περιοχής και είναι εύκολο ο καθένας να διακρίνει την ενδυνάμωση των ισλαμιστικών στοιχείων στην Τουρκία, τα οποία ήδη απειλούν και ανατρέπουν τον κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κεμαλικού κράτους.
Η προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής, που έχει υιοθετήσει το ΑΚΡ, απομακρύνει εξ’ ολοκλήρου την Τουρκία από τις κεμαλικές αρχές τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Το δόγμα του «Στρατηγικού Βάθους», του Αχμέτ Νταβούτογλου, αντλώντας βαθιά από τον «νέο-οθωμανισμό», θεωρεί, πως η Τουρκία κατέχει το εν λόγω «βάθος», λόγω της ιστορίας και της γεωγραφικής της θέσης και πως ανήκει σε μια ομάδα κρατών, που αποκαλεί «κεντρικές δυνάμεις».
Αναλυτικότερα τώρα, η επιτυχημένη άσκηση της εξωτερικής της πολιτικής στα πλαίσια του δόγματος του «Στρατηγικού Βάθους», οφείλει, πάντα κατά τον Νταβούτογλου, να κινηθεί στην εφαρμογή των παρακάτω αρχών: (i) Ισορροπία ανάμεσα σε δημοκρατία και ασφάλειαεντός της Τουρκίας. Η δημοκρατική σταθερότητα στο εσωτερικό αποτελεί την εκ των ουκ άνευ προϋπόθεση, ώστε η Τουρκία να πετύχει την ασφάλεια και τη σταθερότητα στη γειτονιά της. (ii) Πολιτική μηδενικών προβλημάτων απέναντι στους γείτονες της Τουρκίας. Ο Νταβούτογλου θεωρεί, ότι η Τουρκία τις πρόσφατες δεκαετίες σπατάλησε πολύτιμους πόρους και χρόνο στις συγκρούσεις της με τους γείτονες. (iii) Ανάπτυξη σχέσεων με τις γειτονικές περιφέρειες. Η εξωτερική πολιτική θα πρέπει να έχει περισσότερο περιφερειακή προσέγγιση, η οποία θα επιτρέψει στην Τουρκία να επηρεάζει όχι μόνο τις διμερείς σχέσεις, αλλά και τις περιφερειακές εξελίξεις ως περιφερειακή δύναμη. (iv) Πολυδιάστατη προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική. Προτείνει να αποφεύγονται οι αποκλειστικές συμπλεύσεις, αφού η Τουρκία θα πρέπει να καλλιεργεί ίσες αποστάσεις και σχέσεις με όλους τους δρώντες του διεθνοσυστημικού παιγνίου. (v) Ρυθμιστική Διπλωματία. Μια παράλληλη αύξηση της πυκνότητας των διπλωματικών προσπαθειών, τόσο σε διμερές, όσο και σε πολυμερές επίπεδο.
Θεωρητικά, υπό το δόγμα Νταβούτογλου, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα ενέπιπταν στην αρχή των «μηδενικών προβλημάτων» με τους γείτονες. Ωστόσο, μια προσεκτική ανάγνωση του «Στρατηγικού Βάθους» αποκαλύπτει την αναθεωρητική κατεύθυνση και του στρατηγικού δόγματος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Αναφορικά με το καθεστώς του Αιγαίου, ο Νταβούτογλου διαπιστώνει πως «… γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου βρίσκεται υπό ελληνική κυριαρχία, αποτελεί το σημαντικότερο αδιέξοδο της πολιτικής της εγγύς θαλάσσιας περιοχής της Τουρκίας. Η βασική πηγή του προβλήματος στο Αιγαίο είναι η αγεφύρωτη αντίφαση μεταξύ της γεωλογικής και γεωπολιτικής πραγματικότητας και του ισχύοντος καθεστώτος…». Σε άλλο δε σημείο, αλλά με παρόμοιο ύφος συμπληρώνει πως «…μια Τουρκία που έχει αποκλειστεί από το Αιγαίο και έχει περικυκλωθεί στα νότια από την “Ρωμαίικη διοίκηση της νότιας Κύπρου”, σημαίνει ότι τα περιθώρια της να κάνει ένα άνοιγμα στον κόσμο έχουν περιοριστεί σημαντικά…». Αυτές οι ενδεικτικές αναθεωρητικές «κορώνες» του Νταβούτογλου δεν είναι παρά η συνέχεια της πολιτικής, που ακολουθεί το τουρκικό κράτος, αναφορικά με το καθεστώς του Αιγαίου τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο διακηρυγμένος πολιτικός στόχος της Τουρκίας παραμένει η αναθεώρηση της Συνθήκης της Λοζάνης, σε ότι αφορά το καθεστώς του Αιγαίου, σύμφωνα και με τις πρόσφατες προκλητικές δηλώσεις των αξιωματούχων της γείτονας χώρας και η Τουρκία δρα μεθοδικά προς αυτό τον σκοπό. Από την άλλη, η εφαρμογή των κλασικών αρχών του δόγματος του «Στρατηγικού Βάθους», φέρεται να δημιουργεί νέες εστίες προβλημάτων στις διμερείς σχέσεις. Στη Δυτική Θράκη η Άγκυρα, δια της προβολής ήπιας ισχύος, έχει πετύχει μέσω του τουρκικού προξενείου της Κομοτηνής μια πολιτιστική και οικονομική διείσδυση που προκαλεί ανησυχία στην Ελλάδα. Παράλληλα η χαλαρότητα των τουρκικών αρχών στην αντιμετώπιση των προσφύγων που θέλουν να εισέλθουν στην Ελλάδα, λειτούργησε ως βασικός παράγοντας αποσταθεροποίησης της ελληνικής πολιτικής σκηνής τα τελευταία 2 χρόνια. Ακολούθως οι εξελίξεις στο ενεργειακό κάθε άλλο παρά δείχνουν πρόθεση της Τουρκίας να απαλείψει τις βασικές εστίες τριβών στις διμερείς σχέσεις της με την Ελλάδα.
Τέλος σύμφωνα με τον Νταβούτογλου, οι δύο σημαντικοί βραχυπρόθεσμοι και μεσοπρόθεσμοι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας στα Βαλκάνια, είναι (i) η ισχυροποίηση της Βοσνίας και της Αλβανίας μέσα σε ένα πλαίσιο σταθερότητας και (ii) η δημιουργία ενός διεθνούς νομικού πλαισίου, που θα θέσει υπό την προστασία του τις εθνικές μειονότητες της περιοχής. Στο νομικό αυτό πλαίσιο, η Τουρκία πρέπει να επιδιώκει συνεχώς την εξασφάλιση εγγυήσεων, που θα της παρέχουν το δικαίωμα παρέμβασης και επέμβασης στα ζητήματα που αφορούν τις μουσουλμανικές μειονότητες των Βαλκανίων. Η «νομιμότητα!» της επέμβασης στην Κύπρο το 1974, που αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα στη σύγχρονη εποχή, κατέστη δυνατή εντός ενός τέτοιου είδους νομικού πλαισίου. Η απόκτηση από την Τουρκία ενός τέτοιου δικαιώματος στα Βαλκάνια μπορεί να γίνει εφικτή, μόνο εφόσον η Τουρκία υιοθετήσει μια δραστήρια βαλκανική πολιτική, η οποία θα λαμβάνει υπόψη συνεχώς τους πολιτισμικούς και ιστορικούς παράγοντες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΜΑΖΗΣ Ιωάννης, Άρθρο: Ο ρόλος της ισλαμικής Τουρκίας στη σύγχρονη κατάσταση της Λεκάνης της Μεσογείου. Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου, Αθήνα 1-2-3 Απριλίου, Τόμος Α΄/1 Αθήνα 1994, στο σύγγραμμα: Γεωπολιτικά Ζητήματα στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο. Εκδόσεις, Λειμών. Αθήνα, 2017 σελ. 317-343.
ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ, Ιωάννης. Το Ισλάμ στην Τουρκική Εξωτερική Πολιτική: Η Νέα Στρατηγική Ταυτότητα και τα όρια της Ιδεολογικοποίησης. ΚΕΔΙΣΑ, 9 Φεβρουαρίου 2020 https://kedisa.gr/το-ισλάμ-στην-τουρκική-εξωτερική-πολι/ ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2022
ΝΤΑΒΟΥΤΟΓΛΟΥ, Αχμέτ. Το Στρατηγικό Βάθος: Η διεθνής θέση της Τουρκίας. Εκδόσεις, Ποιότητα. Αθήνα, 2010.
ΤΣΙΜΟΓΙΑΝΝΗΣ, Γρηγόριος. Η τουρκική εξωτερική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή υπό το Δόγμα Νταβούτογλου. Διατριβή. Εκδόσεις, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Κόρινθος, 2014.
ΓΚΙΟΥΒΕΝ, Ντιλέκ. Εθνικισμός, Κοινωνικές Μεταβολές και Μειονότητες. Τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας (6/7 Σεπτεμβρίου 1955). Μετφ: Σοφία Αυγερινού. Εκδόσεις, ΕΣΤΙΑ. Αθήνα, 2009.
Αρθρο: Τα Σεπτεμβριανά 1955. https://www.sansimera.gr/articles/169 ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2022.