Κάλυμνος: Το νησί των σφουγγαράδων, των βουτηχτάδων και των Μπουρλοτιέρηδων
Γράφει ο Αντγος ε.α.. Φωτιάδης Ιωάννης, π. Υπαρχηγός Ε. Φρουράς Κύπρου
- Γενικά:
α. Η Κάλυμνος έχει έκταση 111,1 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το υψόμετρό της είναι 760μ και οι κάτοικοί της ανέρχονται στις 16.500 περίπου. Το 1821 οι κάτοικοι της ήταν 5.000 και στις αρχές
του 20ου αιώνα στις 25.000. Κατοικείται από την νεολιθική εποχή. Αρχαιότεροι κάτοικοί της ήταν οι Κάρες. Υπάρχουν καρικά ερείπια.
β. Αργότερα την κατοίκησαν οι Φοίνικες, [Υπάρχουν ερείπια στο Εμπορικό]. Από το 1150-800 εποικίσθηκε από τους Δωριείς. Ο Όμηρος τους ονομάζει Καλύνδες. Κατά την Βυζαντινή περίοδο ανήκαν στο Θέμα της Σάμου. Τον 10ο αιώνα την κατέλαβαν οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννου οι οποίοι έκτισαν το τείχος του Κάστρου. Έκτοτε απετέλεσε οικιστικό Κέντρο του Νησιού, μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα. Το 1552 υποτάχθηκε στους Οθωμανούς. Το 1912 η νήσος κατελήφθη από τους Ιταλούς.
γ. Είναι το 4ο σε μέγεθος νησί της Δωδεκανήσου και το τρίτο σε πληθυσμό [μετά την Ρόδο και την Κω]. Περιβάλλεται από πανύψηλα επιβλητικά βράχια. Είναι παγκοσμίως γνωστή σαν διεθνές Κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας σφουγγαριών, με παράδοση εκατοντάδων ετών. Λέγεται ότι το όνομά της το οφείλει στο κάλλος των υδάτων που βρέχει τις ακρογιαλιές της.
δ. Πρωτεύουσά της η Πόθια με 12.500 κατοίκους. Άλλοι κατοικημένοι τόποι η Χώρα [Κωμόπολης], Βαθύς [παλαιοχριστιανικός οικισμός], Μυρτιές, Καμάρι, Άργος, Εμπορειός, Πάνορμος.
- Αξιοθέατα:
α. Πετρόκτιστοι ανεμόμυλοι. Το κάστρο της Χρυσογεργιάς [κτίσθηκε από τους Ιωννίτες Ιππότες τον 15ο αιώνα]. Έχει αμέτρητες παραλίες. Θεωρείται ο κορυφαίος αναρριχητικός χώρος. Κάθε χρόνο προσελκύει μεγάλους αναρριχητές από όλο τον κόσμο.
β. Ο βυθός της είναι γεμάτος από ναυάγια, υποβρύχια σπήλαια, σπηλιές, ύφαλους. Λειτουργεί και Σχολή δυτών Καλύμνου.
γ. Περιβάλλεται από μικρά νησιά και νησίδες. Τα σημαντικότερα: Τα ακατοίκητα Γλαρονήσι, Καλαβρός, Νερά, Άγιος Νικόλαος , Ίμια, Πέντε, Καλόλυμνος και τα κατοικημένα
Τέλενδος, Πλάτη, Ψέρειμος.
- Μουσεία:
α. Αρχαιολογικό Μουσείο [Λειτουργεί από το 2009]: Σημείο αναφοράς η Κυρά της Καλύμνου. Το γλυπτό βρέθηκε στα δίχτυα Ψαρά. Επίσης υπάρχουν Χάλκινα, μαρμάρινα, γλυπτά Κεραμικά, κοσμήματα, Εικόνες της Βυζαντινής εποχής κ.α. Ξεχωριστό το Ιερό του Δάλιου ή Δήλιου Απόλλωνα [σύμφωνα με επιγραφή του 3ου αιώνα]. Στη θέση του τα χρόνια του Χριστιανισμού κτίσθηκε Τρίκλινος Ναός, ''o Χριστός της Ιερουσαλήμ'', και αργότερα ο τρίκογχος [γνωστός ως Αγία Σοφία η Ευαγγελίστρια].
β. Από τις ανασκαφές προέκυψαν επί πλέον διαδήματα, στεφάνια, ενώτια, δακτυλίδια, νεκρικά υφάσματα, έργα υαλουργίας, αμφορείς της Βυζαντινής εποχής [προερχόμενα από την Κνίδο της Μ. Ασίας].
γ. Ναυτικό Μουσείο: Ιδρύθηκε το 1994. Ναυτική παράδοση, ιστορία σπογγαλιείας, αντικείμενα από αρχαία ναυάγια.
δ. Μουσείο θαλασσίων ευρημάτων: Ιδιωτικό Μουσείο [αδελφών Βαλσαμίδη]. Έργο ζωής. Τα ευρήματα είναι προϊόν χιλιάδων καταδύσεων. Έχει ποικιλίες από ψάρια, κογχύλια οστρακοειδή κα.
ε. Μουσείο Καλυμνικό Σπίτι: Ιδιωτικό λαογραφικό Μουσείο.
στ. Ρωμαϊκός Φλάσκας [Βόρεια του Εθνικού Σταδίου]. Ελαιοτριβεία. Ερείπια αρχαίου οικοδομήματος, Λουτρώνες.
ζ. Από τα ενάλια ευρήματα ξεχωρίζουν: Έφιππος θωρακοφόρος ηγεμόνας. Ανασύρθηκε τμηματικά από Καλύμνιους Ψαράδες. [Η εφορεία ενάλιων Αρχαιοτήτων στεγάζεται στη Διονυσίου Αεροπαγίτου ,κάτω από την Ακρόπολη]. Είναι η μοναδική στην Αθήνα.
η. Τον Μάιο του 2003, ο Καλύμνιος ψαράς Μιχαήλ Κουφάκης ανέσυρε από την θάλασσα χάλκινο άγαλμα ανδρός και χάλκινη κνήμη του ηγεμόνα, ''Δείχνει τον Ρωμαλέο άνδρα [Ελληνοχριστιανικών χρόνων] με ένα καπέλο ονομαζόμενο Καψία. Μετά από μέρες παραδόθηκε το δεύτερο πόδι από τον Ψαρά Μ. Γάτη. Το άγαλμα είναι μεγίστης αρχαιολογικής αξίας. Ο Κουφάκης με την μηχανότρατά του ''Καπετάν Θέμελης'' βρήκε και άλλα ευρήματα και τα παρέδωσε. θ. Σπήλαιο στο Δασκαλειό.
- Ιστορικά στοιχεία.
α. Κατά την Επανάσταση του 1821,τα Δωδεκάνησα είχαν άμεση σχέση με την Φιλική Εταιρεία. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν από την Πάτμο. Πάτμιος ήταν ο Δημήτριος Θέμελης, μεγάλος αγωνιστής και πατριώτης. Στα Δωδεκάνησα απεστάλη σαν Απόστολος [= εκπρόσωπος] από τον Αρχηγό της Επαναστάσεως Αλέξανδρο Υψηλάντη. Εστάλη επιστολή προς τον Δημήτριο Θέμελη για ξεσηκωμό των Δωδεκανήσων και κήρυξη της Επαναστάσεως.
β. Το Επαναστατικό Κέντρο της Δωδεκανήσου ήταν η Πάτμος. Την 1η Απριλίου 1821 ο καταγόμενος από την Πάτμο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος Παπακώστας, ύψωσε την σημαία της Επαναστάσεως στην πλατεία της Χώρας, με άλλους Φιλικούς και πλήθος κόσμου.
γ. Στις 27 Απριλίου 1821 ο Πατριάρχης Θεόφιλος Β΄ απέστειλε επιστολή στον Επίσκοπο Λέρνης [Λέρου και Καλύμνου] Ιερεμία Παντελλάκη [Καλύμνιο] με την οποία τον παρότρυνε να σταθεί στο πλευρό των επαναστατών στην περιφέρειά του. Ο ίδιος Πατριάρχης Θεόφιλος, κοινώνησε τα πληρώματα λίγο πριν από την Ναυμαχία του Γέροντα.
δ. Στην Κάλυμνο ηγήθηκε ο Μιχαήλ Ρέτσης. Στην νήσο υπήρχε διχασμός [αν θα έπρεπε να κηρύξουν άμεσα την Επανάσταση ή όχi,λόγω εγγύτητάς της με τα παράλια της Μικράς Ασίας].
ε. Ο Δημήτριος Υψηλάντης ευρισκόμενος στην Ύδρα επενέβη επί της καταστάσεως. Στις 18 Ιουνίου 1821 ζήτησε από τους προεστούς της Καλύμνου να στείλουν βουτηχτάδες [=δύτες] στον Όρμο Ερεσού της Μυτιλήνης. Αποστολή: '''Να βγάλουν από βυθισμένο Οθωμανικό καράβι, κανόνια, μολύβι, μπάλες και άλλα πολεμικά είδη για τις ανάγκες του αγώνα''. Το μήνυμα μεταφέρθηκε στην δημογεροντία. Άμεσα ετοιμάσθηκε μεγάλο τμήμα εθελοντών. Η επιχείρηση έγινε. Τα αποτελέσματα πολύ πέραν των αναμενομένων. [Το Οθωμανικό πολεμικό είχε πυρποληθεί στις 27 Μαρτίου 1821 [Ναύαρχος Ιάκωβος Τομπάζης]. Η Ναυμαχία της Ερεσού θεωρείται η πρώτη κατά μέτωπο Ναυμαχία που έδωσαν οι Έλληνες Ναυμάχοι εναντίον του Οθωμανικού Στόλου. Τραγική συνέπεια της Ναυμαχίας η καταστροφή των Κυδωνιών [Αϊβαλή] σαν αντίποινα από τους Οθωμανούς.
στ. Ναυμαχία του Γέροντα [28-29 Αυγούστου 1924]. Ανάμεσα των Καλύμνου-Γαϊδουρονησίου-Αγίου Αποστόλου-Τσαταλίων Μικράς Ασίας. Πραγματοποιήθηκε ανατίναξη της Φρεγάτας του Οθωμανού Ναυάρχου από τον Γεώργιο Θεοχάρη. Σ' αυτήν έλαβαν μέρος 250 Οθωμανικά, Αιγυπτιακά, Αλγερινά, Τυνησιακά πλοία εναντίον 70 Ελληνικών. Του Στόλου ηγείτο ο Ανδρέας Μιαούλης. Παρόντες στην ναυμαχία ήταν οι Παπανικολής, Μαντρόζος, Τσαμαδός, Σαχτούρης, ο Ναύαρχος Σπετσών Ανδρούτσος, ο Ψαριανός ναύαρχος Αποστόλης, ο Κριεζής ο Βατικιώτης κ.α. Ήταν πολύ κοντά στην Κάλυμνο. Οι κάτοικοι ανέβηκαν στον Προφήτη Ηλία για να παρακολουθήσουν την Ναυμαχία.
ζ. Μετά το πέρας της Ναυμαχίας 30 Ελληνικά πλοία υπό τον Ανδρέα Μιαούλη κατέπλευσαν στην Κάλυμνο. Όταν μπήκαν στο λιμάνι, οι Καλύμνιοι έτρεξαν να ευχαριστήσουν τους νικητές. Τα πληρώματα τους προσέφεραν είδη που στερούντο [βόδια, πρόβατα, όρνιθες, κ.α]. Ο Μιαούλης ήξερε να αμείβει.
η. Λόγω της νικηφόρας αυτής Ναυμαχίας ματαιώθηκε η αποβίβαση και η σίγουρη σφαγή της Σάμου, το νησί του Πυθαγόρα. Σε όλη την διάρκεια της Επαναστάσεως, Ελληνικά πολεμικά ελλιμενιζόταν και ανεφοδιαζόταν από τα λιμάνια Λέρου-Καλύμνου.
θ. Μετά την επανάσταση του 1821 και επί μία 10ετία τα Δωδεκάνησα είχαν συμπεριληφθεί στην Ελληνική Επικράτεια μέχρι το 1831 με το πρωτόκολλο του Λονδίνου [3 Φεβρουαρίου 1831]. Οι Μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν όπως τα νησιά των Νότιων Σποράδων παραχωρηθούν πάλι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με αντάλλαγμα την Εύβοια. Έτσι η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων έγινε το 1947. Δυστυχώς μετά από 116 χρόνια.
ι. Το 1914 οι διωγμοί από τους Οθωμανούς στα απέναντι παράλια της Μικράς Ασίας είχαν ενταθεί εναντίον του Ελληνικού στοιχείου. Πολλοί Μικρασιάτες κατέφυγαν στα Ελληνικά νησιά, μεταξύ των οποίων και η Κάλυμνος. Το αυτό συνέβη και μετά την Μικρασιατική καταστροφή [1922-23]. ια. Κατά τον Β'Π.Π. ο Ιερός Λόχος υπό τον Συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε [υπό διασυμμαχική Διοίκηση] έκανε καταδρομικές ενέργειες εις το Ανατολικό Αιγαίο. Στην Κάλυμνο στις 2-3 Ιουλίου 1943. Και όταν χρειαζόταν ανεφοδιαζόταν ή χείμαζαν στο Νησί.
ιβ. Μετά τον Β΄.Π. Πόλεμο όλα τα Δωδεκάνησα πέρασαν δικαιοδοσία της Ελλάδος. Η επίσημη ενσωμάτωση έγινε στις 7 Μαρτίου 1947.
ιγ. Το 1974 έγιναν τα εγκαίνια του 1ου Μητροπολιτικού Ναού της Καλύμνου, της Τρίκλιτης Παναγίας Κεχαριτωμένης [βασικό υλικό το μάρμαρο].
Επίλογος: Από την μέχρι σήμερα συμπεριφορά των Καλυμνίων διαπιστώνουμε ότι: ότι βρήκαν το παρέδωσαν στις αρχές. Δεν είχαν άλλη επιλογή. Φτωχοί ψαράδες όλοι τους, πλούσιοι όμως σε αγνότητα, πατριωτισμό, λεβεντιά. Παρέδωσαν τα ευρήματά τους γιατί πίστευαν στην Ελλάδα, της οποίας ένα μέρος των συνόρων, προστατεύουν σήμερα και αυτοί με τις βάρκες τους. Αθόρυβα αλωνίζουν την περιοχή. Είναι γνωστόν ότι οι Καλύμνιοι είναι δεμένοι πολύ δυνατά με τον τόπο τους. Είναι ίδιοι, ολό'i'διοι με τους μπουρλοτιέρηδες, τους βουτηχτάδες της Επαναστάσεως του 1821. Όλοι τους γεμάτοι από ανθρωπιά, ηρωικές πράξεις, πίστη, προσφορά. Τα Ίμια λίγο πιο πέρα. Αγαπούν τον τόπο τους, τη θάλασσα, τα ευρήματα, την Ελευθερία τους. Γι' αυτήν αγωνίζονται και άμα χρειασθεί θυσιάζονται. Κανείς δεν μπορεί να τους την πάρει. Πάντα όρθιοι, αγνοί, παλικάρια, Ελληναράδες. Παράδειγμα προς μίμηση.