Η Ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου

Η Ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου(Επιχείρηση HARLING-1942)

«Ο ΤΟΛΜΩΝ ΝΙΚΑ» Το ρητό στο έμβλημα των δυνάμεων καταδρομών της Ελλάδος, αλλά και πολλών άλλων χωρών.

 Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννη Κρασσά

Την 01:20 της 26^ης Νοε του 1942, Βρετανοί καταδρομείς με την βοήθεια Ελλήνων ανταρτών κατέστρεψαν την σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοποτάμου. Κατά την διάρκεια της κατοχής, 48 αμαξοστοιχίες μετέφεραν καθημερινώς εφόδια με προορισμό τα γερμανικά στρατεύματα στην Βόρεια Αφρική(Africa Corp[1]). 

Η Προετοιμασία

Η επιχείρηση σχεδιάσθηκε από την Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων SOE(Special Operations Executive[4]), κατόπιν εντολής του Βρετανού Αρχιστρατήγου Μέσης Ανατολής Χάρολντ Αλεξάντερ(Harold Alexander[5]). Η καταδρομική επιχείρηση με την κωδική ονομασία «HARLING», στόχευε να δημιουργήσει προβλήματα στον Ρόμμελ[2], προς όφελος της 8ης Βρετανικής Στρατιάς, επικείμενης της μάχης του Ελ Αλαμέιν[3]. Η εκτέλεσή της ανατέθηκε στον Βρετανό Συνταγματάρχη(Σχη) του Μηχανικού(ΜΧ) Έντουαρντ ή Έντυ Μάγιερς [Edmund (Eddie) Myers]. Δεύτερος στην ιεραρχία ήταν ο έφεδρος Βρετανός Ταγματάρχης(Τχης) Πυροβολικού(ΠΒ) Κρίστοφερ ή Κρις Γούντχάουζ [Christopher (Cris)Woodhouse). Στο Μάγιερς ανατέθηκε η αποστολή να θέσει εκτός λειτουργίας μία από τις τρεις σιδηροδρομικές γέφυρες(Παπαδιάς, Ασωπού, Γοργοποτάμου), για τουλάχιστον 6 εβδομάδες. Το καταδρομικό τμήμα ήταν δωδεκαμελές, οργανωμένο σε τρεις ομάδες των τεσσάρων. Κάθε ομάδα περιλάμβανε κατ’ ελάχιστον ένα ειδικό στις καταστροφές, ένα καταδρομέα και ένα ασυρματιστή και διέθετε τα μέσα(οπλισμό, εκρηκτικά πυρομαχικά, τρόφιμα, ασυρμάτους), για την ανάληψη ανεξαρτήτου δράσεως. Οι άνδρες θα πραγματοποιούσαν νυκτερινό άλμα με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδος.

1. Α΄ Ομάδα : Επικεφαλής, ο Σχης(ΜΧ) Έντυ Μάγιερς, ο έφεδρος Νεοζηλανδός Λοχαγός(Λγος)(ΜΧ) Τομ Μπάρνς(Tom Βarnes), ο έφεδρος Λγος Καταδρομών(ΚΔ) Ντένις (Denis Hamson), ο Λοχίας (ΔΒ) Λέντ Γουίλμοτ(Lent Wilmot).
2. Β΄ Ομάδα : Επικεφαλής ο Τχης(ΠΒ)Κρις Γούντχάουζ, ο έφεδρος Νεοζηλανδός Λγος (ΜΧ) Άρθουρ Έντμοντς (Arthur Edmonds), ο έφεδρος Λγος (ΚΔ) Νατ Μπάρκερ(Nat Barker), ο Λοχίας(ΔΒ) Μάικ Τσίτης(Mike Chitis).
3. Γ΄ Ομάδα : Επικεφαλής ο Τχης (ΚΔ) Τζων Κούκ(John Cook), ο έφεδρος Έλληνας Ανθυπολοχαγός (ΠΒ) Θεμιστοκλής(Θέμης) Μαρίνος[6], ο Ινδός Λγος(ΜΧ) Ίντερ Γκιλ(Inder Gill), ο Λοχίας(ΔΒ) Ντάγκ Φίλιπς (Doung Philipps).

  

Ο Σχης(ΜΧ) Έντυ Μάγιερς Ο Τχης(ΠΒ)Κρις Γούντχάουζ Ο Ανθλγος (ΠΒ) Θέμης Μαρίνος

Σύμφωνα με το σχέδιο της επιχειρήσεως οι Α΄ και Β΄ Ομάδες θα ριπτόντουσαν στην περιοχή της Γκιώνας(Νομός Φωκίδος), ενώ η Γ΄ Ομάδα στο Σακαρέτσι, σημερινό Περδικάκι στην Αιτωλοακαρνανία(Δήμος Ινάχου), περιοχή Βάλτου. Το βρετανικό στρατηγείο είχε αποφασίσει να παραμείνουν στην Ελλάδα με τις ανταρτικές ομάδες οι: Γούντχάουζ, Μαρίνος και δύο διαβιβαστές, αλλά τελικά παρέμειναν άπαντες.

Η Οργάνωση της Αντιστάσεως στην Ελλάδα

Τον Απρίλιο του 1941, πριν την αποχώρηση των Βρεττανών από την Ελλάδα, η SOE και η Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών [SIS(Secret Intelligence Service)] στρατολόγησαν Έλληνες, κυρίως κεντρώων και αριστερών πεποιθήσεων, με σκοπό την δημιουργία κινήματος αντιστάσεως κατά των Γερμανών. Η SOE επέλεξε ως εκπρόσωπό της τον Σχη(ΠΖ) Ευριπίδη Μπακιρτζή με την συνθηματική ονομασία «Προμηθέας», απότακτο του κινήματος του 1935[7]. Μετά την αναχώρησή του στην Μέση Ανατολή, ο Μπακιρτζής παρέδωσε τον ασύρματο και τα λοιπά υλικά σε μία ομάδα νεαρών Αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικό και αυτών αποτάκτων του 35, οι οποίοι απετέλεσαν τον «Προμηθέα ΙΙ[8]». Μέσω των στρατολογηθέντων Ελλήνων πρακτόρων, οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες πληροφορήθηκαν την δημιουργία ανταρτικών ομάδων στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδος.

Την 27^η Σεπτεμβρίου 1941, ιδρύθηκε στην υπόδουλη Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (EAM[9]). Τον Φεβρουάριο του 1942, ιδρύθηκε ο στρατιωτικός βραχίονας του ΕΑΜ, με την ονομασία Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ). Τον Μάϊο του 1943, ο Στέφανος Σαράφης(απότακτος συνταγματάρχης του 1935) ανέλαβε αρχηγός του ΕΛΑΣ. Στις τάξεις του υπηρέτησαν πολίτες και στρατιωτικοί από όλες τις παρατάξεις έχοντας κατά νου την απελευθέρωση της Ελλάδος και όχι τον ταξικό αγώνα του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας.

Την 9^η Σεπτ 1941, ο απόστρατος Σχης Ναπολέοντας Ζέρβας[10], ίδρυσε την οργάνωση ΕΔΕΣ(Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος)[11]) και την 23^η Ιουλίου 1942, «βγήκε στο βουνό» στα ορεινά των Νομών Αιτωλοακαρνανίας και Άρτης για την στρατολόγηση ανδρών. Οι ένοπλες δυνάμεις του ΕΔΕΣ ονομάσθηκαν ΕΟΕΑ (Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών).

Οι Νυκτερινοί Επισκέπτες

Την νύχτα της 30^η Σεπτεμβρίου 1942, 3 τετρακινητήρια βομβαρδιστικά B-24 Liberators[12] απογειώθηκαν από το Κάϊρο με προορισμό την Ελλάδα. Σε κάθε αεροσκάφος επέβαινε μία ομάδα της HARLING, με τα υλικά της συσκευασμένα σε 12 μεταλλικά κάνιστρα τοποθετημένα στο διαμέρισμα των βομβών. Οι άνδρες του καταδρομικού τμήματος φορούσαν φόρμες και μπότες υψηλού ψύχους πάνω από τις στολές τους, διότι τα αεροπλάνα πετούσαν σε μεγάλο υψόμετρο χωρίς εξίσωση της πιέσεως. Οι αλεξιπτωτιστές εξέρχονταν από μια θυρίδα στην κοιλιά του αεροσκάφους, αφού πρώτα καθόντουσαν στο δάπεδο με τα πόδια τους να αιωρούνται στο κενό. Το άλμα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο γιατί προσγειωθήκαν νύχτα χωρίς καμία σήμανση, σε ορεινή και πετρώδη περιοχή.

Οι Α΄ και Β΄ ομάδες έπεσαν στην Γκιώνα[Τοποθεσία Χοροστάσι και Καρούτες(Δήμος Δωρίδος)]. Η Γ΄ Ομάδα δεν πραγματοποίησε άλμα, γιατί δεν εντόπισε τις φωτιές που καταδείκνυαν το χώρο ρίψεως. Θα επέστρεφε μετά 25 νύκτες με την νέα πανσέληνο. Η Γκιώνα επελέγη ως περιοχή ρίψεως λόγω της εγγύτητας προς τον στόχο και της υπάρξεως ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, ενώ η περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας λόγω των δυνάμεων του ΕΔΕΣ. Η εικόνα που είχαν σχηματίσει μέχρι τότε οι Βρετανοί για τις δυνάμεις των ανταρτών στην Ελλάδα, απείχαν παρασάγγας από την πραγματικότητα, λόγω κακής πληροφορήσεως. Οι δύο πρώτες ομάδες, ήρθαν σε επαφή με την ομάδα του φυγόδικου ληστή Δήμου Καραλίβανου[13], τον Αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Κατσίμπα και τον Ηλία Μπέη, αμφότεροι από τις Καρούτες. Με την βοήθειά τους συγκέντρωσαν μέρος των εφοδίων τους και επανενώθηκαν την 6η Οκτωβρίου. Την 19η Οκτ 1942, ο Μπέης, πρώην μετανάστης στις ΗΠΑ, τους βοήθησε να μεταφερθούν σε σπήλαιο πλησίον της Στρώμνης(Σημερινή Στρώμη 30 χλμ βορείως Λιδωρικίου), στις δυτικές υπώρειες της Οίτης, πλησιέστερα στον στόχο. Οι Βρετανοί δεν είχαν επαφή με το Κάϊρο, λόγω βλάβης των ασυρμάτων τους, που προκλήθηκε κατά την πρόσκρουση των κανίστρων συσκευασίας στο έδαφος. Μέχρι τότε, παρότι είχε «βουίξει» ο τόπος για την άφιξη τους, δεν είχαν συναντηθεί ακόμη με τις ομάδες του ΕΛΑΣ. Ο Διονύσιος Χαριτόπουλος στο βιβλίο του[14] αναφέρει, ότι ο Άρης Βελουχιώτης[15] δεν πήγε να τους συναντήσει, αλλά περίμενε να έρθει ο Μάγιερ σ’ αυτόν. Είναι απορίας άξιο, πως θα πραγματοποιείτο η συνάντηση χωρίς να τον έχει ειδοποιήσει και δίχως να έχει στείλει κάποιον να τον συνοδεύσει. Ο Βελουχιώτης ήταν στη περιοχή του, ενώ ο Μάγιερ ήταν χαμένος στο «πουθενά». Ο Χαριτόπουλος αναφέρει επίσης ότι ο Άρης θεωρούσε τους Βρετανούς αντικαταστάτες των Γερμανών. Τα από αέρος εφόδια τους ήσαν όμως καλοδεχούμενα.

Η Γ΄ Ομάδα

Την νύχτα της 25^ης Οκτ 1942, η Γ΄ Ομάδα έπεσε πλησίον του Καρπενησίου και κατόρθωσε να αποφύγει τους Ιταλούς οι οποίοι είχαν κινητοποιηθεί και τους υποδέχθηκαν με πυρά, αλλά έχασε όλα τα υλικά της. Οι Ιταλοί θεώρησαν ότι τα αλεξίπτωτα με τα κάνιστρα, ήσαν αλεξιπτωτιστές και απέφυγαν να στραφούν προς καταδίωξή τους. Ο Ντάνγκ(ασυρματιστής) προσγειώθηκε μέσα στην πόλη, ευτυχώς όμως τον περιμάζεψαν αμέσως οι καρπενησιώτες. Μετά διήμερο, συναντήθηκαν στο χωριό Μυρίκη(10 χλμ νοτίως Καρπενησίου) με το τμήμα του Νικηφόρου(Δημήτριος Δημητρίου[16]), ο οποίος είχε πληροφορηθεί για την άφιξη των Βρετανών και έσπευσε προς αναζήτησή τους. Ο Νικηφόρος τους οδήγησε στον Βελουχιώτη, ο οποίος περιόδευε στα ορεινά χωριά της περιοχής για την στρατολόγηση ανδρών.

Αεροσκάφος Β-24 της RAF(ROYAL AIR FORCE)

Την ημέρα που η Γ΄ Ομάδα προσγειώνονταν στο Καρπενήσι, ο Μάγιερς μετά από αναγνώριση των τριών γεφυρών αποφάσισε να ανατινάξει τη γέφυρα του Γοργοποτάμου. Η γέφυρα (250 μ. μήκος, 33 μ. ύψος) βρίσκεται 10 χιλιόμετρα νοτίως της Λαμίας και ενώνει ένα βαθύ φαράγγι της Οίτης από το οποίο διέρχεται ο Γοργοπόταμος. Η γέφυρα της Παπαδιάς και του Ασωπού κρίθηκαν δυσκολότερα προσεγγίσιμοι στόχοι. Ο Κώστας Πιστόλης δάσκαλος από την Λαμία, παρέδωσε λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τον στόχο. Στις 4 Νοε ο Μάγιερς πληροφορήθηκε από τον Προμηθέα την θέση του Ζέρβα. Ο Γούντχαουζ ξεκίνησε με τα πόδια προς συνάντηση του, επιδιώκοντας να επιστρέψει το αργότερο εντός δύο εβδομάδων. Την 8η Νοε βρισκόμενος καθ’ οδό συνάντησε ένα ιερέα, ο οποίος τον πληροφόρησε ότι η Γ΄ Ομάδα βρίσκονταν με τον Βελουχιώτη και προθυμοποιήθηκε να μεταφέρει μήνυμα προκειμένου να τους οδηγήσει στην Στρώμνη. Την 10η Νοε ο Γούντχαουζ συναντήθηκε με το Ζέρβα στο Αργύρι Καρδίτσας[17]. Η συνάντηση ήταν ιδιαίτερης σημασίας γιατί έσπασε το μονοπώλιο του ΕΑΜ με τους Βρετανούς.

Την 13^η Νοε, η ομάδα του Μαρίνου, μετά από 18 ημέρες περιοδείας στα ορεινά της Στερεάς Ελλάδος, επανενώθηκε στην Στρώμνη με την βρετανική αποστολή. Στην δύναμή της προστέθηκαν 3 επιπλέον άνδρες(δύο Τουρκοκύπριοι και ένας Παλαιστίνιος[18]) του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος, οι οποίοι είχαν συλληφθεί από τους Γερμανούς, αλλά δραπέτευσαν και κατέφυγαν στα χωριά της περιοχής.

Η Συνεργασία ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ

Την 14^η Νοε, συναντήθηκαν στο χωριό Βίνιανη(10 χλμ βορείως Καρπενησίου) ο Ζέρβας με τον Βελουχιώτη και συμφώνησαν να συνεργαστούν με τους Βρετανούς για την πραγματοποίηση της επιχειρήσεως, με τον δεύτερο να δηλώνει κατ’ αρχήν σύμφωνος, επιφυλασσόμενος όμως να λάβει πρώτα την έγκριση του Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ από την Αθήνα. Ο Βελουχιώτης με την δικαιολογία αναμονής της συγκαταθέσεως από την Αθήνα, καθυστερούσε την εκτέλεση της καταδρομής. Όταν ο Μάγιερς του ανακοίνωσε ότι θα προχωρούσαν και χωρίς τον ΕΛΑΣ, συνειδητοποίησε ότι με ή χωρίς άδεια θα έπρεπε να συμμετάσχει στην επιχείρηση, διαφορετικά όλα τα εύσημα και τα οφέλη θα τα εισέπραττε ο ΕΔΕΣ. 

  

Ο Ζέρβας Ο Βελουχιώτης Ο Νικηφόρος Ο Μυριδάκης 

Την 20^η Νοε, το χωριό Μαύρο Λιθάρι(ΝΔ πλαγιές της Οίτης) ορίσθηκε ως το σημείο συναρτήσεως όλων των ομάδων, για την έναρξη της κινήσεως προς τον Γοργοπόταμο. Η συνολική δύναμη του τμήματος ανέρχονταν σε 200 άνδρες(15 Σύμμαχοι, 120 από τον ΕΛΑΣ, 60 από τον ΕΔΕΣ και 5 η Ομάδα Καραλίβανου[19]). Ανήλθαν την Οίτη κινούμενοι δυτικά και στην συνέχεια κατήλθαν προς τον Γοργοπόταμο με κατεύθυνση νοτιοανατολική. Ο σχηματισμός τους ήταν φάλαγγα κατ’ άνδρα και είχαν μαζί τους 20 μουλάρια για την μεταφορά των υλικών. Η θερμοκρασία ήταν χαμηλή και το περισσότερο χρόνο χιόνιζε. Η Ιταλική φρουρά της γέφυρας ανέρχονταν σε 120 με 140 άνδρες.

Η Επιχείρηση

Η διαταγή επιχειρήσεων για την καταστροφή της γέφυρας και η κατανομή των ανδρών σε ομάδες για την υλοποίηση της, συντάχθηκε από τον Μάγιερς[20] και υλοποιήθηκε ως εξής. (Βλέπε σχεδιάγραμμα επιχειρήσεως).

Το Σχεδιάγραμμα της Επιχειρήσεως

Φάση Α΄ Προσέγγιση του Στόχου

Την 24^η Νοε την 22:00, όλη ή δύναμη αφίχθηκε στο σημείο διασποράς(ΣΔ), 500 μέτρα από την γέφυρα στην Βόρεια όχθη του Γοργοποτάμου. Από εκεί κάθε ομάδα θα μετέβαινε στους χώρους εκτελέσεως της αποστολής της. Εκεί παρέμεινε η Ομάδα Διοικήσεως(ΟΔ)(Μάγερς, Ζέρβας, Βελουχιώτης[21]) μαζί με την εφεδρεία(20 άνδρες του ΕΛΑΣ και 10 του ΕΔΕΣ).

Φάση Β΄ Εξουδετέρωση της Ιταλικής φρουράς

Η εξουδετέρωση της φρουράς της γέφυρας ανατέθηκε στην Τμήμα Εφόδου(ΕΦ) υπό τον έφεδρο Λγο(ΠΖ) Μιχαήλ Μυριδάκη(ΕΔΕΣ). Το τμήμα χωρίσθηκε σε δύο ομάδες κρούσεως. Η πρώτη(ΕΦ 1) υπό τον μόνιμο Ανθυπολοχαγό(ΠΖ) Σωτήρη Παπαχρήστου, δυνάμεως 23 ανδρών(ΕΔΕΣ), θα εξουδετέρωνε την φρουρά του βορείου άκρου(προς Λαμία). Η δεύτερη(ΕΦ 2) δυνάμεως 41 ανδρών υπό τον έφεδρο Υπλγο(ΠΖ) Αγραφιώτη Κωστούλα[Κώστας Καβρέντζος(ΕΛΑΣ και 5 από την ομάδα του Δήμου Καραλίβανου)], θα πρόσβαλε τη φρουρά του νοτίου της τμήματος. Ώρα εφόδου ορίσθηκε η 23:00. Μετά από 17 μήνες ακούσθηκε ξανά η ιαχή «αέρα» από τους εφορμούντες Έλληνες. Εντός 20 λεπτών τα 4 φυλάκια του νοτίου άκρου κατελήφθησαν. Οι άνδρες του Καραλίβανου επέδειξαν τόλμη και αποφασιστικότητα. Για την εξουδετέρωση της φρουράς του βορείου άκρου απαιτήθηκε η ενίσχυση της ομάδος από την εφεδρεία, υπό τον Κομνηνό Πυρομάγλου[22](ΕΔΕΣ). Λίγο πριν τα μεσάνυχτα ρίχθηκαν 3 φωτοβολίδες, (2 ερυθρές και μία λευκή), που σήμαιναν την εξουδετέρωση της Ιταλικής Φρουράς.

Φάση Γ΄ Απομόνωση του Στόχου

Με την εκδήλωση της επιθέσεως δύο ομάδες αποκοπών των ανταρτών (ΑΠ 1, ΑΠ 2), κατέστρεψαν τις τηλεφωνικές και τηλεγραφικές γραμμές, σε απόσταση 1 χιλιομέτρου από την γέφυρα και προς τις δύο κατευθύνσεις(Λαμία, Λειβαδιά). Στην συνέχεια παρέμειναν στις θέσεις τους, με σκοπό να απαγορεύσουν την προσέγγιση στην γέφυρα εχθρικών ενισχύσεων. Οι ομάδες είχαν μαζί τους εκρηκτικά για την καταστροφή της σιδηροδρομικής γραμμής. Η 1η Αποκοπή(ΑΠ 1), δυνάμεως 15 ανδρών του ΕΛΑΣ, υπό τον έφεδρο Ανθλο(ΜΧ) Λάμπρο(Σπύρο Μπέκιο) και τον Ανθλγο Θέμη Μαρίνο, εγκαταστάθηκε στην κατεύθυνση προς Λαμία. Λίγο πριν την έκρηξη ένα τραίνο με 3 βαγόνια, το οποίο μετέφερε Ιταλούς στρατιώτες, πλησίασε στο σημείο της ΑΠ 1. Ο Μαρίνος είχε τοποθετήσει ένα εκρηκτικό μηχανισμό παγιδεύσεως στην σιδηροδρομική γραμμή, η οποία εξερράγη και το ακινητοποίησε. Ακολούθησε μάχη, με τους Έλληνες να προκαλούν απώλειες στους Ιταλούς και να απαγορεύουν την κίνησή τους προς την γέφυρα.

Η 2^η Αποκοπή(ΑΠ 2) αποτελείτο από 15 άνδρες του ΕΛΑΣ, υπό τον Διαμαντή(Γιάννη Αλεξάνδρου) και τους Βρετανούς Τχη Κούκ και Λγο Νατ. ‘Έλαβε θέσεις στην κατεύθυνση προς Λειβαδιά)

Η 3η Αποκοπή(ΑΠ 3), αριθμούσε 15 άνδρες από τον ΕΛΑΣ υπό την διοίκηση του Ηρακλή(Κώστα Σκαρμούτσο), κατέλαβε την ξύλινη γέφυρα «Σανίδα» του Σπερχειού στην επαρχιακή οδό από Λαμία προς Φραντζή.

Φάση Δ΄ Καταστροφή της Γέφυρας

Η Ομάδα Καταστροφών(ΚΦ) [16 άνδρες(8 Βρετανοί, 4 ΕΔΕΣ, 4 ΕΛΑΣ,)]υπό τον Νεοζηλανδό Τχη Μπαρνς, κατανεμήθηκε σε 4 ομάδες των 4 ανδρών. Από τον 1 τόνο εκρηκτικά είχαν διασώσει 350 κιλά, τα οποία αποτελούσαν την ελάχιστη απαιτούμενη ποσότητα για την καταστροφή. Χωρίς να αναμένουν να ολοκληρωθεί η εξουδετέρωση της φρουράς του νοτίου άκρου, οι καταστροφείς κατέβηκαν στις βάσεις των σιδερένιων πυλώνων, όπου ο Μπαρνς διαπίστωσε ότι τα εκρηκτικά γεμίσματα δεν είχαν προετοιμασθεί σωστά. Οι έμπειροι βρετανοί καταστροφείς προσάρμοσαν εκ νέου τα εκρηκτικά στις διατομές και τις διαστάσεις των σιδερένιων υποστυλωμάτων. Την 01:20 περίπου, ο Μπάρνς σφύριξε τρεις φορές με την ειδική σφυρίχτρα του ειδοποιώντας ότι σε λίγα λεπτά θα πυροδοτούσε τα εκρηκτικά. Ο Μαρίνος θυμάται: «Η έκρηξη στην γέφυρα ήταν τρομακτική, έφεξε σα μέρα η περιοχή και αντήχησε σα να ρίχτηκε ομοβροντία βαρέων πυροβόλων, ενώ συγχρόνως σείστηκε όλη η κοιλάδα σαν να γινόταν σεισμός. Τεράστια κομμάτια μετάλλου τινάχτηκαν μακριά σε μεγάλες αποστάσεις[23]». Από την έκρηξη έπεσαν ένα πύργος και δύο τόξα της γέφυρας. Ο Μπάρνς δεν έμεινε απόλυτα ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα και ετοίμασε και δεύτερη έκρηξη, προκειμένου να εξασφαλίσει ότι ο χρόνος επισκευής θα είναι τουλάχιστον 6 εβδομάδες. Στις 02:25 πραγματοποιήθηκε η δεύτερη έκρηξη.

 

Η Γέφυρα ΠΡΙΝ (με κόκκινο ο πύργος που καταστράφηκε) και ΜΕΤΑ την δολιοφθορά.

Φάση Ε΄ Αποχώρηση των τμημάτων

Την 02:30 δόθηκε το σύνθημα αποχωρήσεως, με τρεις πράσινες φωτοβολίδες που ρίχθηκαν από τον Ζέρβα. Η καταδρομική δύναμη κατευθύνθηκε προς το σημείο ανασυγκροτήσεως, οπού διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν μόνο 2 ελαφρά τραυματίες, ενώ δεν υπήρχαν ακριβείς πληροφορίες για τις απώλειες των Ιταλών, σε νεκρούς και τραυματίες.

Φάση ΣΤ΄ Διαφυγή της Δυνάμεως

Μετά την δολιοφθορά οι Ιταλοί επικήρυξαν τον Ζέρβα με το ποσό των 100 εκατομμύριων δραχμών[24]. Δύο ημέρες μετά την καταστροφή, οι Ιταλοί εκτέλεσαν 14 κρατούμενους πατριώτες των φυλακών Λαμίας[25]. Οι Γερμανοί ανέλαβαν την αποκατάσταση των ζημιών και την φύλαξή της γέφυρας. Την 27η Νοε οι αντάρτες επέστρεψαν στο Μαύρο Λιθάρι, όπου οι κάτοικοι τους επεφύλαξαν θριαμβευτική υποδοχή. Ο Μάγερ έδωσε1.000 χρυσές λίρες στον Ζέρβα και 250 στον Βελουχιώτη. Από εκεί τα δύο τμήματα επέστρεψαν στις περιοχές τους. Αυτή υπήρξε η μοναδική φορά που οι δύο οργανώσεις συνεργάσθηκαν.

Τα Αποτελέσματα

1. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτέλεσε το κορυφαίο κατόρθωμα των αντιστασιακών δυνάμεων κατά την διάρκεια της κατοχής.
2. Ο αντίλαλος της εκρήξεως ακούσθηκε σ’ όλη την Ευρώπη και την Βόρειο Αφρική, με πολλαπλά κέρδη για όλους.
3. Ο Ρόμμελ στερήθηκε πολύτιμων εφοδίων επί 6 εβδομάδες, παρότι η καταστροφή έγινε μετά την διεξαγωγή της μάχης του Ελ Αλαμέιν (23 Οκτ-4 Νοε).
4. Οι Βρετανοί έδειξαν ότι είναι ικανοί για μεγάλες δολιοφθορές στις κατεχόμενες από τον άξονα χώρες.
5. Τόσο ο ΕΛΑΣ, όσο και ο ΕΔΕΣ έδειξαν την μαχητική τους ισχύ και ότι είναι κινήματα άξια ενισχύσεως και υποστηρίξεως.
6. Ενισχύθηκε το ηθικό των κατακτημένων Ελλήνων.
7. Ο Ζέρβας και ο Βελουχιώτης κέρδισαν την αναγνώριση και τον σεβασμό από εχθρούς και φίλους, ενώ σιώπησαν όσοι τους αμφισβήτησαν.

Συμπεράσματα

Το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ καρπώθηκαν την επιτυχία και την υλική στήριξη των Βρετανών, χωρίς κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Έχει χυθεί πολύ μελάνι για το ποιος υπήρξε ο κύριος συντελεστής αυτής της επιτυχίας, όχι χάριν της ιστορικής αλήθειας, αλλά κυρίως για λόγους προβολής της αριστεράς. Πολλά από αυτά που έχουν γραφεί αποτελούν αποκυήματα της φαντασίας και διαστρεβλώνουν κατάφορα την αλήθεια. Η επιχείρηση δεν ήταν δυνατόν να εκτελεσθεί, χωρίς την συμμετοχή και των τριών. Μόνο οι Βρετανοί διέθεταν τα εκρηκτικά και την τεχνογνωσία για την δολιοφθορά. Για την εξουδετέρωση της ιταλικής φρουράς χρειαζόντουσαν οι άνδρες και των δύο οργανώσεων. Η επιτυχία υπήρξε το λογικό επακόλουθο της συνεργασίας τους, αλλά δεν επέδρασσε ενωτικά. Ο Γοργοπόταμος έδειξε ότι, όταν θέλουμε, είμαστε ικανοί για το καλύτερο. Ότι επακολούθησε επιβεβαίωσε. ότι είμαστε ικανοί και για το χειρότερο.

Το ΕΑΜ έχοντας κατά νου την πολιτική επικράτηση μετά την απελευθέρωση, προσπάθησε να ενισχυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο και να διαλύσει τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Τα κατάφερε με αρκετές[26], αλλά όχι με τον ΕΔΕΣ. Ο Ζέρβας αντιλήφθηκε την σημασία της βρετανικής υποστηρίξεως και στράφηκε προς τον Βασιλέα και την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνησή, θέτοντας κατά μέρος το καταστατικό της οργανώσεως. Η αντιπαράθεση που ξεκίνησε τότε, τερματίσθηκε τον Αύγουστο του 1949, με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Η ηγεσία του ΚΚΕ δεν δίστασε να αιματοκυλίσει την πατρίδα μας για την κατάκτηση της εξουσίας. Το ερώτημα που προβληματίζει είναι γιατί οι απλοί άνθρωποι φανατίσθηκαν τόσο πολύ ; Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στην ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση των Ελλήνων, με τα πολλά απωθημένα, τις επώδυνες εμπειρίες, τις φοβίες, τις προκαταλήψεις, την άγνοια, την παραδοχή του εξωπραγματικού και την άρνηση του προφανούς, σε συνδυασμό πάντα με το τεράστιο εγώ του. Δυστυχώς η ιστορία δείχνει ότι οι δοκιμασίες δεν μας κάνουν ούτε πιο σοφούς, ούτε πιο λογικούς, αλλά μάλλον περισσότερο απρόβλεπτους και παρορμητικούς.

Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Δεκέμβριος 2021

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Africa Corps ήταν η ονομασία των γερμανικών στρατευμάτων που εστάλησαν στην Βόρεια Αφρική προς βοήθεια των Ιταλών, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

[2] Ο Έρβιν Ρόμμελ (1891-1944) ήταν ο πιο δημοφιλής Γερμανός Στρατάρχης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε κερδίσει το σεβασμό των Βρετανών για τις νίκες του στην Βόρειο Αφρική, αποτέλεσμα της στρατηγικής ευφυίας του που του χάρισε το προσωνύμιο «αλεπού της ερήμου». Κατηγορήθηκε για την απόπειρα δολοφονίας κατά του Χίτλερ(20η Ιουλίου 1944) και αναγκάσθηκε να αυτοκτονήσει προκειμένου να προστατεύσει την οικογένεια του από τις διώξεις του ναζιστικού καθεστώτος.

[3] Από τις 23 Οκτ. έως την 4^η Νοε του 1942, διεξήχθη η δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν. Η 8^η Βρετανική Στρατιά (195.000 άνδρες, 1.069 άρματα μάχης, 2.377 πυροβόλα) υπό τον Βρετανό Αντιστράτηγο Μπερνάρντ Μοντγκόμερυ, νίκησε τις ιταλογερμανικές δυνάμεις (100 000 άνδρες, 496 άρματα μάχης, 1.350 πυροβόλα), υπό την διοίκηση του Γερμανού Στρατάρχου Έρβιν Ρόμμελ. Από την 1η έως την 27η Ιουλ. 1942, ο Ρόμμελ δεν κατόρθωσε να διασπάσει τις συμμαχικές δυνάμεις, διοικούμενες από τον Βρετανό αντιστράτηγο Ρίτσι. Η σύγκρουση αυτή χαρακτηρίζεται ως η πρώτη μάχη του Ελ Αλαμέιν.

[4] Η SOE υπήρξε βρετανική οργάνωση που ιδρύθηκε την 22^α Ιουλίου 1940, μετά την ήττα της Γαλλίας από τους Γερμανούς και υπάγονταν στο Υπουργείο Χρηματοδοτήσεως του Πολέμου. Σκοπός της SOE ήταν η διεξαγωγή κατασκοπείας, δολιοφθορών, συλλογής πληροφοριών και παροχής υποστηρίξεως των αντιστασιακών κινημάτων στις κατεχόμενες από την Γερμανία χωρών της Ευρώπης. Η οργάνωση απασχολούσε περισσότερα από 13.000 άτομα, εκ των οποίων 3.000 ήσαν γυναίκες.

[5] Ο Χάρολντ Αλεξάντερ (1891-1969), 1^ος Κόμης της Τύνιδος, ήταν Βρετανός Στρατάρχης στον Β΄ΠΠ. Διετέλεσε υπουργός Αμύνης του Ηνωμένου Βασιλείου και Κυβερνήτης του Καναδά.

[6] Θεμιστοκλής Μαρίνος(Ζάκυνθος 1917-Αθήνα 2018). Ήταν έφεδρος Αξιωματικός του ΠΒ. Πολέμησε στον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο (1940-41) και στην Μάχη της Κρήτης. Διέφυγε στην Μέση Ανατολή και κατετάγη στην Ελληνική ταξιαρχία. Αποσπάστηκε στους βρετανούς καταδρομείς και αποτέλεσε ένα από τα 12 μέλη της HARLING. Στην συνέχεια παρέμεινε στην Ελλάδα, ως σύνδεσμος του Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής. Διετέλεσε διευθυντικό στέλεχος σε διάφορους οργανισμούς (ΟΣΕ,ΔΕΗ, ΣΕΒ,ΙΟΒΕ κ.α).

[7] Την 1^η Μαρ 1935 βενιζελικοί αξιωματικοί κινήθηκαν προς ανατροπή της κυβερνήσεως Παναγή Τσαλδάρη, η οποία είχε προκύψει από τις εκλογές της 5^ης Μαρτίου 1933. Το κίνημα προπαρασκευάσθηκε και πραγματοποιήθηκε υπό τις άμεσες οδηγίες και τις ευλογίες του Ελ. Βενιζέλου.

[8] Στον Προμηθέα ΙΙ εντάχτηκαν οι: Υποπλοίαρχος ΠΝ Χαράλαμπος Κουτσογιανόπουλος, Μίμης Μπαρδόπουλος, Ηλίας Ντεγιάννης και Αντώνιος Παπαγιάννης. Οι δύο τελευταίοι συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν από τους Γερμανούς.

[9] ΕΑΜ. Την ιδρυτική διακήρυξη υπέγραψαν ο Ελευθέριος Αποστόλου από το ΚΚΕ, ο Χρήστος Χωμενίδης από το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος, ο Ηλίας Τσιριμώκος από την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και ο Απόστολος Βογιατζής από το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος. Η ίδρυση του ΕΑΜ οφείλονταν σε πρωτοβουλία του ΚΚΕ το οποίο έλαβε 6% στις εκλογές του Ιανουαρίου του 1936, ενώ τα υπόλοιπα κόμματα δεν ξεπέρασαν το 1%. Έθετε ως πρώτο σκοπό της ιδρύσεώς του:«Tην απελευθέρωση του έθνους από τον ξένο ζυγό και την απόκτηση πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας». Αμέσως μετά διακήρυττε την διενέργεια εκλογών, προκειμένου ο ελληνικός λαός να αποφασίσει για τον τρόπο διακυβερνήσεώς του. Το ΕΑΜ απευθύνθηκε στο πατριωτικό συναίσθημα των Ελλήνων, χωρίς να προβάλλει την ιδεολογία του ΚΚΕ και την συμμετοχή του στην ίδρυση. Υπήρξε από τις πλέον σοβαρές προσπάθειες για την οργάνωση της αντιστάσεως κατά των κατακτητών της χώρας.

[10] Ναπολέων Ζέρβας(Άρτα 1891-Αθήνα 1957). Αποφοίτησε από την Σχολή Υπαξιωματικών το 1914 και συμμετείχε στο στρατιωτικό κίνημα του Πλαστήρα το 1922. Διετέλεσε Διοικητής ενός εκ των δύο Προεδρικών Ταγμάτων, μαζί με τον Βασίλειο Ντερτιλή, που μετά από συνεννόηση με τον Γεώργιο Κονδύλη, ανέτρεψαν τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Στην συνέχεια κινήθηκε εναντίον του, αλλά απέτυχε να τον ανατρέψει. Αποστρατεύθηκε, καταδικάσθηκε και αργότερα αμνηστεύθηκε. Το 1945 ίδρυσε το Εθνικό Κόμμα, με το οποίο έλαβε το 6% στις εκλογές του 1946. Το 1947 συμμετείχε στην Κυβέρνηση Δημητρίου Μαξίμου, ως Υπουργός Δημοσίας Τάξεως και το 1950 επί πρωθυπουργίας Σοφοκλή Βενιζέλου ως Υπουργός Δημοσίων Έργων.

[11] Ο ΕΔΕΣ ιδρύθηκε την 9^η Σεπ 1941, από τους απόστρατους Συνταγματάρχες Ναπολέοντα Ζέρβα, Λεωνίδα Σπάη και τον δικηγόρο Ηλία Σταματελόπουλο. Ο Ζέρβας ανακήρυξε ερήμην ως αρχηγό τον Αντιστράτηγο ε.α. Νικόλαο Πλαστήρα, θέλοντας να δείξει τον αντιμοναρχικό χαρακτήρα της οργανώσεως και την βενιζελική του ταυτότητα. Το καταστατικό της οργανώσεως έθετε ως στόχο «Να εγκαθιδρύσει εις την Ελλάδα δημοκρατικό πολίτευμα σοσιαλιστικής μορφής, οιανδήποτε και αν είναι η έκβαση του πολέμου», την κατάργηση της βασιλείας, την τιμωρία των μεταξικών και την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από όποιον «δεν θα έχει αποδεδειγμένως εθνική δημοκρατική σοσιαλιστική συνείδηση». Στην συνέχεια η στελέχωσή του με πολλούς αξιωματικούς που δεν επιθυμούσαν την επικράτηση του ΚΚΕ, σε συνδυασμό με την ένοπλη σύγκρουση με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ο πολιτικός προσανατολισμός στράφηκε προς τα δεξιά και προς τον Βασιλέα.

[12] Βαρύ βομβαρδιστικό μεγάλης εμβέλειας (2.600 χλμ) αμερικανικής κατασκευής, που χρησιμοποιήθηκε από την αμερικανική και την βρετανική πολεμική αεροπορία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

[13] Δήμος Καραλίβανος ή Φτεροδήμος από το Προσήλιο Φωκίδος. Τα άλλα μέλη της ομάδος του ήσαν ο Ευθύμιος Μπάφας, ο Θεοχάρης Πολύχρονος και οι αδελφοί Γεώργιος και Λουκάς Αγγουρίδης.

[14] Διονυσίου Χαριτόπουλου, « Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων», σελ. 79 και 94, πρώτο τόμος, ειδική έκδοση «Real News», από τις εκδόσεις «ΤΟΠΟΣ», Αθήνα 2009.

[15] Ο Θανάσης Κλάρας(Λαμία 1905-Μεσούντα Άρτας 1945), γνωστός ως Άρης Βελουχιώτης, ή Μιζέριας, υπήρξε στέλεχος του ΚΚΕ και καπετάνιος του ΕΛΑΣ. Ο Άρης Βελουχιώτης, στην πρώτη δημόσια εμφάνισή του, την 7η Ιουνίου 1942 στη Δομνίστα της Ευρυτανίας, παρουσιάσθηκε ως ταγματάρχης του Ελληνικού στρατού με αναπεπταμένη την ελληνική σημαία, φίλησε το χέρι του παπά και ζήτησε την άδεια του προέδρου της κοινότητος, για να ομιλήσει στους κατοίκους για το ΕΑΜ. Διαφώνησε με την υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας(12 Φεβ. 1944)και συνέχισε τον «αγώνα» με πιστούς σ΄ αυτόν συντρόφους. Διαγράφηκε και αποκηρύχθηκε από το ΚΚΕ. Την 15η Ιουνίου 1945, στη Μεσούντα του νομού Άρτας, περικυκλωμένος από κυβερνητικές δυνάμεις έβαλε τέλος στην ζωή του.

[16] Νικηφόρος (Άνω Αγόριανη Παρανασίδος 1921-Αθήνα 2000), υπήρξε καπετάνιος του ΕΛΑΣ. Κατά τα Δεκεμβριανά (Δεκ 1944) το σύνταγμα του αιχμαλωτίσθηκε και ο ίδιος παρέμεινε φυλακισμένος μέχρι το 1952.

[17] Το Αργύρι είναι το τελευταίο χωριό του Δήμου Αχελώου στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Καρδίτσας στα όρια με τον Νομό Ευρυτανίας.

[18] Πρόκειται για τον Παλαιστίνιο χριστιανό Μάϊκλ Κούρη(Khouri) ή Μιχάλη και τους Τουρκοκύπριους Τζελάλ Νάαφι (Naafi) ή Γιάννη και Οσμάν Σούγκλι(Shugli) ή Παναγιώτη. «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING-1942, Η επιχείρηση Γοργοποτάμου» Θέμης Μαρίνος.

[19] Η Δύναμη του τμήματος ποικίλει στις διάφορες αναφορές, αλλά οι 200 είναι ο πλέον πιθανός αριθμός.

[20] Στην αριστερή βιβλιογραφία το σχέδιο της επιχειρήσεως αποδίδεται στον Βελουχιώτη. Μέχρι τότε ο Ελληνικός Στρατός δεν επιδιδόταν σε καταδρομικές επιχειρήσεις και τα στελέχη δεν γνώριζαν την σχεδίαση τους. Πόσο μάλλον ο Βελουχιώτης που δεν ήταν στρατιωτικός και ενεπλάκη 4 ημέρες πριν την υλοποίηση της, αγνοώντας πολλά από τα δεδομένα.

[21] Στην Ομάδα Διοικήσεως παρέμειναν: Ο Γούντχαουζ. Από τον ΕΔΕΣ, ο Κομνηνός Πυρομάγλου, ο Αλέκος και ο Νίκος Ζέρβας(αδελφός και ανιψιός του Ναπολέοντος) και οι δύο σωματοφύλακές του (Γιάννης Παπαδάκης και Παντελής Κωτσάκης). Από τον ΕΛΑΣ, ο Βελουχιώτης, ο Πελοπίδας(Παντελής Λάσκας), ο Περικλής(Γιώργος Χουλιάρας)και ο Θάνος(Φώτης Μαστροκώστας).

[22] Κομνηνός Πυρομάγλου(Λήμνος 1899-Αθηνα 1980), Έλληνας εκπαιδευτικός, πολιτικός και συγγραφέας, Ξεκίνησε φιλελεύθερος και ακολούθησε τον Πλαστήρα στην Γαλλία, μετά το αποτυχημένο κίνημα του 1933. Στην συνέχεια υπήρξε υπαρχηγός του ΕΔΕΣ. Μεταπολεμικά δίδαξε στην Πάντειο και το 1958 εκλέχθηκε βουλευτής με την ΕΔΑ.

[23] Θέμης Μαρίνος «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING-1942, Η επιχείρηση Γοργοποτάμου». Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα Νοε 2021.

[24] Ο Λγος Μυριδάκης έγραψε σε μία πινακίδα του φυλακίου: «Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης» Ναπολέων Ζέρβας. Μ’ αυτό τον τρόπο οι Ιταλοί έμαθαν το όνομά του και τον επικήρυξαν.

[25] Οι 7 Έλληνες κρατούμενοι πατριώτες εκτελέσθηκαν στο βάθρο της γέφυρας. Οι άλλοι 7 στα Καστέλλια Παρνασσίδος από όπου κατάγονταν, μαζί με άλλους 10 κατοίκους του χωριού.

[26] ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση) του Συνταγματάρχου Δημητρίου Ψαρρού, 3Α (Αγών, Ανόρθωση, Ανεξαρτησία) του Στέφανου Σαράφη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• «Η Εθνική Αντίστασις», Κομνηνού Πυρομάγλου, Εκδόσεις Δωδώνη Αθήνα 1977.
• «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε. Αθήνα 1977.
• «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος1941-1974», Τόμος 1^ος, Σόλων Νεοκλέους Γρηγοριάδης, Εκδόσεις Κ. Καπόπουλος Αθήνα 1977.
• «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων», Διονυσίου Χαριτόπουλου, ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ «Real News», από τις εκδόσεις «ΤΟΠΟΣ», Αθήνα 2009.
• «Κατοχή και Αντίσταση», Αρχεία ΓΕΣ, Ειδική Έκδοση για την Εφημερίδα ΒΗΜΑ, Αθήνα 2014.
• «ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING-1942, Η επιχείρηση Γοργοποτάμου», Θέμης Μαρίνος. Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Αθήνα Νοε 2021.