ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ
ΡΩΣΙΑ (ΟΥΚΡΑΝΙΑ) ΤΟ 1919
Γράφει ο Αντγος ε.α. Ιωάν. Γκουγκουστάμος, πρώην Δντής ΓΕΣ/ΔΙΣ
Η εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία (Ουκρανία) το έτος 1919 αναλήφθηκε μετά από απόφαση των συμμάχων, η δε διεξαγωγή της ανατέθηκε στις Γαλλικές Ένοπλες Δυνάμεις υπό τις δγές των οποίων έδρασαν, τα αντιμπολσεβικικά τμήματα του συγκροτηθέντος Ρωσικού εθελοντικού Στρατού (Ρ.Ε.Σ), τμήμα μιας Πολωνικής Μεραρχίας καθώς και το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα (Ε.Ε.Σ) το οποίο αποτελείτο από το Α΄Σ.Σ ενισχυμένο από βοηθητικούς Σχηματισμούς.
Η Ανώτατη Διοίκηση των παραπάνω Συμμαχικών Δυνάμεων ανατέθηκε στον Γάλλο Στρατηγό D’Anselme (Ντ΄Ανσέλμ) Διοικητή της 4ης ομάδας Μεραρχιών(30ης και 156ης Γαλλικών Μεραρχιών), υπαγόμενη στην υπό τον Γάλλο Στρατηγό Berthelot (Μπερτελώ) Στρατιά του Δουνάβεως.
Το Ε.Ε.Σ δεν έδρασε ως σύνολο αλλά κατά τμήματα, υπαγόμενα, εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις, υπό την Διοίκηση Γάλλων Αξκών ή Γαλλικών τμημάτων μετά των οποίων επιχειρούσε.
Η εκστρατεία αυτή του Ελληνικού Στρατού στην Ουκρανία αποτελεί την προτελευταία φάση μιας δεκάχρονης Πολεμικής Περιόδου (1912-1922). Προηγήθηκαν οι βαλκανικοί πόλεμοι 1912-13, η συμμετοχή της χώρας μας στον Α΄Π.Π και ακολούθησε η εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού στη Μ. Ασία (1919-1922).
Η στρατιωτική αυτή επιχείρηση του Ε.Ε.Σ αποτελεί την πρώτη υπερπόντια εκστρατεία της Ελλάδας μετά την επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία της, ως ανεξάρτητου κράτους.
Η Απόφαση της Συμμαχικής Επέμβασης.
Την ημέρα της αναστολής των επιχειρήσεων μεταξύ Ρώσων και Γερμανών (19Νοε/2Δεκ1917) οι Ρώσοι Στρατηγοί Κορνίλωφ, Ντενίκιν και Αλεξεϊεφ περιβαλλόμενοι από πιστούς και γενναίους κοζάκους της περιοχής, ύψωσαν τη σημαία της αντεπανάστασης στο Ντόν. Σκοπός τους ήταν η διατήρηση της ακεραιότητας της Ρωσίας εναντίον πάσης μορφής Τυραννικής διακυβέρνησης καθώς και η διατήρηση της Ρωσικής πίστης και της τιμής δια της συνέχισης του αγώνα στο πλευρό των Συμμάχων. Έτσι γρήγορα πέριξ αυτών άρχισαν να συγκεντρώνονται τα ευγενέστερα και ζωτικότερα στοιχεία της παλαιάς Ρωσίας. Παρά τις σκληρές όμως μάχες εναντίον, των κατά πολύ υπέρτερων αριθμητικά, Μπολσεβίκων η εθελοντική Ρωσική Στρατιά καθίστατο με την πάροδο του χρόνου ακόμη ισχυρότερη. Όταν τον Οκτώβριο του 1917 εξερράγη η Μπολσεβικική επανάσταση, η Γαλλία, η Μ. Βρετανία και οι ΗΠΑ χορηγούσαν στη Ρωσία τεράστιες ποσότητες πυρ/κών, στρατιωτικών υλικών και τροφίμων μέσω των βάσεων στο Μπουρμάνσκ και Αρχάγγελου. Η Τσαρική κυβέρνηση και στη συνέχεια η προσωρινή, ξεπλήρωνε τις αγορές αυτές μέσω δανείων. Η Μπολσεβίκικη όμως κυβέρνηση αρνήθηκε όλα αυτά τα δάνεια και περισσότερα των 600 χιλ. τόνων υλικά ιδιοκτησίας των Συμμάχων, παρέμειναν εγκαταλελειμμένα στο Μπουρμάνσκ και αλλού.
Περί το τέλος του 1917 διαφάνηκε ως απαραίτητο για την επιτυχία του συμμαχικού αγώνα, η αποκατάσταση ενός ανατολικού Μετώπου κατά των Γερμανών, προς παρεμπόδιση, του από την Ρωσία ανεφοδιασμού των. Την 10/23 Δεκ. 1917 το ανώτατο Διασυμμαχικό Συμβούλιο αποφασίζει την διά παντός μέσου υποστήριξη των Ρωσικών Εθνικών Εθελοντικών Στρατευμάτων, τα οποία φαίνονταν αποφασισμένα να συνεχίσουν τον πόλεμο. Κατά την υπογραφείσα στο Παρίσι σε εκτέλεση των παραπάνω αποφάσεων, Γάλλο-Βρετανική συμφωνία, καθορίσθηκε και η μελλοντική δράση της Γαλλίας και της Μ. Βρετανίας στη Ν. Ρωσία. Έτσι με σκοπό την υποστήριξη του Ρωσικού Εθελοντικού Στρατού υπό του Στρατηγού Αλεξέϊεφ καθορίσθηκαν οι γεωγραφικές περιοχές των πιθανών επεμβάσεων τους. Οι Γάλλοι θα ενεργούσαν προς Βορρά της Μαύρης Θάλασσας(Ευξείνου Πόντου) εναντίον των Γερμανών και των εχθρικώς διακειμένων Ρώσων. Οι Άγγλοι προς Νότο της θάλασσας του Εύξεινου Πόντου εναντίον των Τούρκων. Σύμφωνα λοιπόν με τη συμφωνία αυτή η Γαλλική ζώνη επεμβάσεως περιλάμβανε την Βεσσαραβία, την Ουκρανία και την Κριμαία (Ταυρίδα), η δε Αγγλική ζώνη τις περιοχές των Κοζάκων , του Καυκάσου, την Αρμενία, την Γεωργία και το Κουρδιστάν. Την 23Ιουλ./5Αυγ.1918 με την σύμφωνο γνώμη του Προέδρου των ΗΠΑ αποφασίζεται η επέμβαση των συμμάχων στη Μ. Ρωσία.
Από της 15/30 Σεπ. 1918 όπου η Βουλγαρία συνθηκολόγησε με τους συμμάχους, ο Α΄Π.Π. άρχισε να προσεγγίζει προς το τέρμα του.
Την 17/30 Οκτ. 1918 η Τουρκία κατέθεσε τα όπλα. Ακολούθησε η συνθηκολόγηση της Αυστροουγγαρίας την21ΟΚΤ./3Νοε. και την 29Οκτ./11Νοε. 1918 ο Α΄Π.Π. έληξε οριστικά, μετά την υπογραφείσα ανακωχή από τους Γερμανούς και την εν συνεχεία κατάρρευσή τους.
Η Ελληνική Συμμετοχή
Τον Νοε. του 1918 άρχισαν στο Παρίσι οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των Συμμάχων και της Ελλάδας περί ανταλλαγμάτων τα οποία θα εκκαρπούτο η πατρίδα μας αποστέλλουσα ένα Σώμα Στρατού στην Ουκρανία. Σε τηλεγράφημά του ο Έλληνας Πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος από το Λονδίνο όπου βρισκόταν, προς τον πρέσβη μας στο Παρίσι, μετά το Γαλλικό αίτημα, προς ενίσχυση του Συμμαχικού αγώνα κατά των ερυθρών έγραψε: ¨Παρακαλώ δηλώσατε Πρωθυπουργό – Υπουργό Εξωτερικών ότι ο Ελληνικός Στρατός είναι στη διάθεσή τους και δύναται να χρησιμοποιηθεί διά τον κοινό αγώνα όπου αποστολή του ήθελε κριθεί αναγκαία¨. Μετά το πέρας των διαπραγματεύσεων ο Π/Υ και ΥΠΕΞ της Γαλλίας, δήλωσε προς τον πρέσβη μας στο Παρίσι. ¨Η Γαλλία θα λάβει πρωτοβουλία επί εδαφικής επεκτάσεως της Ελλάδος εις Θράκη και εκθύμως θα υποστηρίξει πάσαν υπέρ της Ελλάδος λύση του ζωτικού ζητήματος της Σμύρνης, αν προταθεί υπό της Αγγλίας ή της Αμερικής.
Η συμμετοχή της Ελλάδος στην εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία (Ουκρανία) συνέβαλλε ουσιαστικά στην υποστήριξη υπό της Γαλλίας, των Ελληνικών απόψεων για τις Ελληνικές διεκδικήσεις στη Μ. Ασία, κατά τις συζητήσεις μετά το πέρας του Β΄Π.Π.
Οργάνωση - Προπαρασκευή – Μεταφορά - Συγκρότηση του Ε.Ε.Σ.
Σε στενή συνεργασία με τους συμμάχους της, η Ελλάδα απέστειλε στη Μ. Ρωσία(Ουκρανία) μία από τις καλύτερες Μεγάλες Μονάδες της.
Οι Ελληνικές δυνάμεις που έλαβαν μέρος στην εκστρατεία στην Ουκρανία και Κριμαία (Ταυρίδα) αποτελούνταν από το Α΄Σ.Σ υπό τον Υπτγον Κ. Νίδερ με την παρακάτω συγκρότηση:
- 2ας Μεραρχίας υπό τον Υπτγον Ν. Βλαχόπουλο (εννέα Τάγματα και δύο Μοίρες ορειβατικού πυρκού)
-13ης Μεραρχίας υπό τον Υπτγο Ιάκωβο Νεγρεπόντη (εννέα Τάγματα)
-Του 4ου Τάγματος Μετόπισθεν
- Από βοηθητικά σώματα και σχηματισμούς
- Του προσωπικού της 534 Μοίρας Αεροπλάνων
Η συνολική δύναμη των αποσταλέντων Μονάδων του Ε.Ε.Σ. ανήλθε σε 23.351 άνδρες(842 Αξκοί – 23.509 οπλίτες) τον Μάϊο του 1919. Η 1η Μεραρχία – οργανική του Α΄Σ.Σ. δεν έλαβε μέρος στην εκστρατεία, αλλά παρέμεινε στην Καβάλα αναμένοντας την μεταφορά της στην Μ. Ρωσία(Ουκρανία).
Κατά την εκστρατεία αυτή οι δυνάμεις του Α΄ΣΣ μεταφέρθηκαν από τη Μακεδονία, δια διαδοχικών και σε μεγάλα σχετικά χρονικά διαστήματα κλιμακούμενων νηοπομπών. Μεμονωμένα τμήματα με μεγαλύτερο Σύνταγμα χωρίς πυροβόλα και μεταγωγικά, έφθαναν στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας(Ευξείνου Πόντου). Εκεί εντάσσονταν στις Γαλλικές Μεραρχίες. Η χρησιμοποίηση αυτή των Ελληνικών Δυνάμεων εξακολούθησε μέχρι την ολοκλήρωση-συμπλήρωση της μεταφοράς των δύο Ελληνικών Μεραρχιών της 2ας και 13ης. Επομένως γίνεται αντιληπτό, ότι, στην εκστρατεία αυτή δεν υπάρχει δράση ταγμάτων και συνταγμάτων, υποστηριζόμενων υπό πυρ-κου ή δράση Μεγάλων Μονάδων. Η πολεμική δράση επομένως περιστρέφεται κυρίως, στη δράση μικρών Μονάδων-τμημάτων που έφθανε κατά περίπτωση μέχρι Λόχων. Άλλωστε και οι εκεί Συμμαχικές Δυνάμεις ήταν λίγες και ανεπτυγμένες σε μεγάλες εκτάσεις. Ως εκ τούτου ήταν υποχρεωμένες να δρουν επί μεγάλων μετώπων και πολλές φορές χωρίς επαφή με τα παράπλευρα φίλια τμήματα.
Γενικά όμως εκτιμάται ότι, οι δυνάμεις του Ε.Ε.Σ. στη Μ. Ρωσία(Ουκρανία) τίμησαν τα όπλα τους μέχρι το τέλος, καθότι η στάση τους υπήρξε κατεξοχήν πολιτισμένη, η δράση τους επιτυχής και γενναία, η δε αντοχή τους σε κόπους, αγρυπνίες και στερήσεις πάσης φύσεως κάτω από δριμύτατο ψύχος και εντός επαναστατικού και εχθρικού περιβάλλοντος εξαιρετική. Αποτέλεσαν μεταξύ, των εκεί Συμμαχικών Στρατευμάτων τα πλέον συμπαγή και αξιόμαχα τμήματα. Οι συνολικές απώλειες του Ε.Ε.Σ. ανήλθαν σε 1.055 άνδρες(48 Αξκοί και 1007 οπλίτες)
Αποχώρηση του Ε.Ε.Σ.
Από 12/25 μέχρι 15/28 Μαΐου ο Δκτής του Α΄ΣΣ αφού πραγματοποίησε επιθεώρηση των Μονάδων του Μετώπου συναντήθηκε με τον Γάλλο Δκτή της 1ης ομάδας Μεραρχιών, ο οποίος του ανακοίνωσε ότι επίκειται η αναχώρηση από τη Βεσσαραβία των Ελληνικών και των Γαλλικών Δυνάμεων οι οποίες θα αντικατασταθούν από Ρουμανικές. Με επανειλημμένες δγές περί αντικατάστασης και αποχώρησης των Συμμαχικών Δυνάμεων καθορίσθηκε όπως τα μεν Γαλλικά στρατεύματα συγκεντρωθούν στο Ρουχτσούκιο(πόλη της Βουλγαρίας επί του Δούναβη, 135χιλ. Ν. Βουκουρεστίου) προς επιβολή των όρων της μετά της Βουλγαρίας ανακωχής, τα δε Ελληνικά μέσω του Γαλαζίου της Ρουμανίας στην Ελλάδα.
Λόγω δε των εκτυλισσομένων γεγονότων στη Μ. Ασία ο τόπος προορισμού των Ελληνικών Μεραρχιών επανειλημμένα τροποποιήθηκε με Δγές του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου μεταξύ Αν. Μακεδονίας και Μ. Ασίας. Τελικά κατευθύνθηκαν προς Σμύρνη. Μετά από την απόφαση αυτή ο Δκτής του Α΄ΣΣ αποφάσισε και σύμφωνα πάντα με τις οδηγίες του Προέδρου της Κυβέρνησης να αναχωρήσει για τη Σμύρνη.
Η μεταφορά των Ελληνικών Μονάδων από το Γαλάζιον γινόταν με ατμόπλοια. Για τη μεταφορά αυτή του Ε.Ε.Σ. από Γαλάζιο μέχρι Σμύρνη, από29Μαϊου /11Ιουνίου, Όταν αναχώρησε ο Δκτής του Α΄ΣΣ, μέχρι 4/17 Ιουλίου οπότε και το τελευταίο τμήμα, χρησιμοποιήθηκαν δέκα έξη ατμόπλοια τα οποία εκτέλεσαν τριάντα διαδρομές. Με τα ατμόπλοια αυτά μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και 550 περίπου ομογενείς από το Γαλάζιο, Βραΐλας και Σουλιανών οι οποίοι, λόγω των συνθηκών δεν μπορούσαν να παραμείνουν στη Ρουμανία.
Προ της αναχώρησης των Ελληνικών Στρατευμάτων ο Γάλλος Δκτής της 1ης ομάδας Μεραρχιών Στγός Κλωντέλ με Γενική του Δγή εξέφρασε τις ευχαριστίες του και την πλήρη ευαρέσκειά του για τις θαυμάσιες στρατιωτικές αρετές, τα στρατιωτικά προσόντα και την άριστη συνεργασία με τα Γαλλικά τμήματα. Ομοίως ανταλλάχθηκαν ευχαριστήριες επιστολές μεταξύ του Αρχηγού του Ρουμανικού Γενικού Επιτελείου και του Δκτή του Ε.Ε.Σ.
Η Σημασία της Ελληνικής Συμμετοχής
Η κύρια εκστρατεία που έλαβε χώρα στη Μ. Ρωσία(Ουκρανία) διήρκησε περίπου τρείς μήνες όσο και η παραμονή επί Ρουμανικού εδάφους.
Από εκεί το Α΄ΣΣ άρχισε να μεταφέρεται στη Μ. Ασία όπου εκκαλείτο για νέους αγώνες και νέες θυσίες.
Αν και η Μικρασιατική εκστρατεία αποτελεί ένα γεγονός τόσο διαφορετικό σε χρόνο και τόπο σε σχέση με τις επιχειρήσεις του Ε.Ε.Σ. στη Μ. Ρωσία εντούτοις υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος μεταξύ των δύο αυτών εκστρατειών. Ο κρίκος αυτός είναι πολιτικής φύσης και όχι στρατιωτικής. Και αυτό διότι η Ελ. Κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ελ. Βενιζέλο αποβλέπουσα στην απελευθέρωση και προσάρτηση στην Ελλάδα της Αν. Θράκης και της περιοχής της Σμύρνης, πρόθυμα συγκατατέθηκε να βοηθήσει τους Συμμάχους στον αγώνα τους στη Ρωσία για να μπορέσει να κάμψη τις προβαλλόμενες αντιδράσεις. Η Ελληνική Κυβέρνηση αυτό το πέτυχε απολύτως με την αποστολή του Ε.Ε.Σ. στη Μ. Ρωσία με το αντίτιμο που καταβλήθηκε, όσον αφορά τις απώλειες να μην είναι βαρύ. Υπήρξε βέβαια βαρύ μόνο όσο αφορά τον ανθούντα στη Ρωσία Ελληνικό πληθυσμό. Μεγάλο μέρος αυτού παρέμεινε στη Ρωσία και υπέστη τους διωγμούς και την μήνη του νέου καθεστώτος και μέρος αυτού έφθασε στην Ελεύθερη Πατρίδα ως πρόσφυγες.
Ανεξαρτήτως όμως των παραπάνω θυσιών σε αίμα, υλικά αγαθά κλπ. και ανεξάρτητα των επιτευχθέντων Εθνικών στόχων, η εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού στη Μ. Ρωσία (Ουκρανία) κάλυψε τις σημαίες των Μονάδων του Ε.Ε.Σ. με άφθονη δόξα. Και τούτο παρά τις δυσμενείς συνθήκες στις οποίες ενεπλάκησαν τα τμήματά του στις μάχες της Κριμαίας(Ταυρίδας),της Χερσώνας και στις περιοχές βόρεια της Οδησσού. Από τα τμήματα όμως αυτά έλλειψαν οι Δκσεις των Μεγάλων Μονάδων για τον συντονισμό των ενεργειών τους, τον οποίο ανέλαβαν Γάλλοι Αξκοί συνήθως κατώτερου βαθμού των Ελλήνων συναδέλφων τους, οι οποίοι Διοικούσαν τα Συντάγματα πεζικού των δύο Μεραρχιών, έλλειψαν οι πυρχίες των ταγμάτων και το πυρκό των Μεραρχιών, πλην μιας Μοίρας καθώς και τα απαραίτητα ανεφοδιαστικά κλιμάκια.
Παρά ταύτα η άριστη εμφάνιση και η ισχυρή συνοχή των Ελληνικών Μονάδων, η πειθαρχία, η πολεμικότητα και ο ηρωισμός των ανδρών και η μεγάλη αξία των στελεχών, ενίσχυσαν τις αντιλήψεις των Συμμάχων για την υψηλή αξία του Ελληνικού Στρατού και του Ελληνικού παράγοντα γενικότερα, καθώς κρίθηκε ικανός, να αναλάβει νέες αποστολές όχι σε μακρυσμένες χώρες, αλλά σε μία γνώριμη περιοχή που επικοινωνεί στενά με τις Ελληνικές θάλασσες και καλύπτεται από τον ίδιο γαλανό ουρανό.
Βιβλιογραφία-Ιστορικές Πηγές: Ιστορικό Αρχείο Δνσης Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ/ΔΙΣ)